Alles is Gezondheid - in de schoolkantine. Implementatie en evaluatie van de Richtlijnen Gezondere Kantines op scholen
De Richtlijnen Gezondere Kantines stimuleren kantines tot een gezonder aanbod en uitstraling om
gezonde voedselkeuzes te vergemakkelijken. Om implementatie van de Richtlijnen op scholen te
bevorderen hebben wij in samenspraak met betrokkenen uit de praktijk, wetenschap en beleid
implementatiemiddelen ontwikkeld en geëvalueerd.
Betrokkenen op school waarderen vooral het adviesgesprek en –rapport, de Kantinescan (een tool
om inzicht te krijgen hoe gezond een kantine is) en de vragenlijst naar ervaringen van leerlingen met de kantine.
Implementatie in 10 scholen leidde tot positieve veranderingen in de producten in de balie en in de
uitstraling en kan met voorzichtigheid geconcludeerd worden dat leerlingen in de interventie
scholen minder uitzonderingsproducten kopen in tegenstelling tot leerlingen in controle scholen.
Belangrijk blijft dat betrokkenen ervaren hoe het verleiden van gezonde producten werkt, om
meerdere betrokkenen in school te betrekken en om ervoor te zorgen dat de gezonde
schoolkantine op de agenda blijft.
Producten
Auteur: Evenhuis IJ, Vyth EL, Veldhuis L, Jacobs SM, Ploum M, Seidell JC, Renders CM
Auteur: Evenhuis IJ, Vyth EL, Veldhuis L, Jacobs SM, Ploum M, Seidell JC, Renders CM
Auteur: Evenhuis IJ, Vyth EL, Veldhuis L, Jacobs SM, Ploum M, Seidell JC, Renders CM
Auteur: Voedingscentrum
Auteur: Voedingscentrum
Auteur: Voedingscentrum
Auteur: Evenhuis IJ, Jacobs SM, Vyth EL, Veldhuis L, de Boer MR, Seidell JC, Renders CM.
Magazine: Nutrients
Link: https://www.mdpi.com/2072-6643/12/8/2419
Auteur: Irma J. Evenhuis, Ellis L. Vyth, Lydian Veldhuis, Suzanne M. Jacobs, Jacob C. Seidell, Carry M. Renders
Magazine: International Journal of Environmental Research and Public Health
Link: https://www.mdpi.com/1660-4601/16/22/4509
Auteur: Evenhuis IJ, Vyth EL, Nassau FV, Veldhuis L, Westerman MJ, Seidell JC, Renders CM.
Magazine: Frontiers in Public Health
Link: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpubh.2021.683556/full
Auteur: Evenhuis IJ, Vyth EL, Veldhuis L, Seidell JC, Renders CM.
Magazine: Frontiers in Public Health
Link: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpubh.2019.00254/full
Auteur: Evenhuis IJ, Vyth EL, Veldhuis L, Jacobs SM, Ploum M, Seidell JC, Renders CM
Auteur: Evenhuis, IJ, Vyth EL, Veldhuis L, Wezenbeek NLWJ, Ploum M, Seidell JC, Renders CM
Auteur: Evenhuis IJ, Vyth EL, Veldhuis L, Jacobs SM, Seidell JC, Renders CM
Auteur: Irma Evenhuis
Auteur: Evenhuis IJ, Vyth EL, Veldhuis L, Jacobs SM, Ploum M, Seidell JC, Renders CM
Verslagen
Eindverslag
De Richtlijnen Gezondere Kantines van het Voedingscentrum stimuleren kantines tot een gezonder aanbod en uitstraling om gezonde voedselkeuzes te vergemakkelijken. Om implementatie van de Richtlijnen op scholen te bevorderen hebben wij in samenspraak met betrokkenen uit de wetenschap, beleid en praktijk implementatiemiddelen ontwikkeld en geëvalueerd.
Allereerst hebben we door middel van interviews bij onder meer cateraars, kantine coördinatoren en Schoolkantine Brigadiers, de ervaren en verwachte bevorderende en belemmerende factoren bij het gebruik van de Richtlijnen Gezondere Kantines in kaart gebracht. Deze lijst van verkregen factoren hebben we in een expertmeeting voorgelegd aan experts uit de wetenschap, beleid en praktijk, met als doel om de factoren te prioriteren en oplossingen aan te dragen. Naar aanleiding van deze input zijn tezamen met theoretische gedragsveranderingsmodellen en -methoden, implementatiemiddelen ontwikkeld of bestaande materialen aangepast.
Ten tweede hebben we in een quasi-experimentele studie met tien middelbare scholen in de interventiegroep gedurende een half jaar de Richtlijnen Gezondere Kantines geïmplementeerd, ondersteund met de ontwikkelde implementatiemiddelen. Tien vergelijkbare controle scholen ontvingen alleen de richtlijnen. Evaluatie vond plaats op het gebied van proces door o.a gebruik en tevredenheid van de implementatie middelen en veranderingen in de schoolkantine te evalueren. Daarnaast zijn veranderingen in aankoopgedrag en determinanten van aankoopgedrag van leerlingen gemeten.
De schoolomgeving is een belangrijke setting om gezond eet- en beweeggedrag bij adolescenten te stimuleren. Daarbij speelt de schoolkantine een belangrijk rol. Een ‘gezonde schoolkantine’ is een veelbelovende interventie om de voedselomgeving van school gunstig te veranderen en daarmee een bijdrage te leveren aan het bevorderen van gezonde voedingskeuzes van adolescenten.
De overheid heeft zich als doel gesteld om in 2015 100% Gezonde Schoolkantines te realiseren. Dit doel wordt breed gedragen door andere relevante actoren binnen de nationale en lokale overheid, maatschappelijke organisaties en private partijen. Maar wanneer is een kantine ‘Gezond’?
In 2011 is in het Handvest “Gezonder Voedingsaanbod op scholen” een schoolkantine als gezond gedefinieerd wanneer het aanbod bestaat uit minimaal 75% basis voedingsmiddelen (zoals brood, zuivel, vlees en vis) en maximaal 25% niet-basis voedingsmiddelen (zoals snacks). In deze criteria is geen rekening gehouden met het aanbodvolume en de uitstraling van de kantine. In aanloop naar de nieuwe fase voor de ‘Gezonde Schoolkantine’ (na 2015) en vanuit de vraag van het ministerie van VWS om criteria voor gezonde kantines te ontwikkelen, zijn de Richtlijnen Gezondere Kantines ontwikkeld, die hier wél rekening mee houden.
Echter, er is nog geen implementatiestrategie ontwikkeld voor de implementatie van deze Richtlijnen. Ook is er nog geen inzicht in bevorderende en belemmerende factoren die met de implementatie van deze Richtlijnen in de schoolsetting gepaard kunnen gaan, zoals ervaren door kantinebeheerders, ouders, docenten en leerlingen. Bovendien is nog niet bekend of implementatie van de Richtlijnen leidt tot een verandering in aankoopgedrag van leerlingen op school.
Daarom is het doel van dit onderzoek tweeledig:
1) het ontwikkelen van een implementatiestrategie om de implementatie van Richtlijnen Gezondere Kantines binnen het voorgezet onderwijs vanaf 2016 te bevorderen.
2) het evalueren van de Richtlijnen in de dagelijkse praktijk op procesniveau en op (determinanten van) aankoopgedrag.
In fase 1 van dit onderzoek zijn bevorderende en belemmerende factoren bij de implementatie van de Richtlijnen nagegaan d.m.v. van 17 interviews bij de belangrijkste stakeholders die de Richtlijnen gaan toepassen (kantinebeheerders en Schoolkantinebrigade) of stakeholders vanuit de organisatie (cateraars en schoolmanagement). Deze inzichten vormden de basis voor een expertmeeting waarin de belemmerende en bevorderende factoren uit de interviews, aangevuld met kennis uit de literatuur, zijn geprioriteerd. Vervolgens zijn in deze expertmeeting de volgende implementatiestrategieën gekozen:
- Een adviesgesprek met de Schoolkantine Brigadier, o.a. op basis van op baseline ingevulde vragenlijsten door de school en betrokkenen, om aangrijpingspunten en aanbevelingen te bespreken
- Een schriftelijk advies naar aanleiding van het gesprek en de uitslag van de Kantinescan
- Een speciale facebookpagina voor alle betrokkenen in de deelnemende scholen, hier kan men vragen stellen, vragen van andere scholen beantwoorden en tips en informatie over de Richtlijnen Gezondere Kantines vinden.
- Een handleiding hoe aan de Richtlijnen Gezondere Kantines kan worden voldaan (een uitgebreide en een verkorte versie)
- Een nieuwsbrief
- Advies van de Schoolkantine Brigadier op verzoek
In fase 2 wordt een quasi-experimentele studie uitgevoerd waarin in 10 scholen de Richtlijnen worden geïmplementeerd en 10 scholen participeren in een controlegroep. De scholen worden bij de implementatie begeleid door de Schoolkantinebrigade. Deze sluit met de begeleiding aan bij de resultaten uit fase 1 en bij de uitkomsten van de Kantine-scan, een tool waarmee in kaart wordt gebracht waar een kantine staat in relatie tot de Richtlijnen. Daarnaast zal in de begeleiding de lokale context worden meegenomen evenals de wensen, behoeftes en ideeën van lokale stakeholders en de leerlingen.
De Richtlijnen worden op 3 niveaus geëvalueerd. Ten ee