Biomarkers for Alzheimer Disease research Centre (BIOMARKAPD)
Projectomschrijving
De ziekte van Alzheimer en Parkinson zijn veelvoorkomende oorzaken van dementie. Beide ziekten worden gekenmerkt door klontering van eiwitten en het afsterven van hersencellen. Omdat afgestorven hersencellen niet kunnen worden vervangen is het belangrijk zo vroeg mogelijk de diagnose te stellen. Op deze manier kunnen nieuwe behandelingen getest worden als de hersenschade beperkt is. Het is echter moeilijk om in de hersenen te kijken. Via een omweg kan wel een indruk van het hersen functioneren worden gekregen door het meten van eiwitten in hersenvocht en bloed, ook wel biomarkers genoemd. Er was echter grote variatie in de metingen van deze biomarkers tussen verschillende laboratoria in de wereld.
Het doel van BIOMARKAPD was het standaardiseren van de meting van biomarkers en ook om nieuwe biomarkers te valideren. Het onderzoek werd uitgevoerd met 53 partners uit 20 Europese landen en Canada. Vanuit Nederland deden het VU Medisch centrum, Radboudumc en Universiteit Maastricht mee.
Door het grote aantal deelnemers en de deelname van zeer veel landen, kon in de 3,5 jaar dat het project duurde veel werk verzet worden. De onderzoekers stelden richtlijnen op voor biomarkermetingen, vonden verklaringen voor de verschillen tussen laboratoria, ontwikkelden een definitie voor abnormale biomarkerwaarden, testten nieuwe methodes om biomarkers te meten en testten nieuwe biomarkers. Verder werd referentiemateriaal verzameld en een biobank voor toekomstig onderzoek opgericht.
De resultaten zijn gepubliceerd in meer dan 135 artikelen, waarvan 36 met medewerking van de Nederlandse partners in het project. Deze resultaten zullen de diagnose voor de ziekte van Alzheimer en Parkinson in de klinische praktijk nauwkeuriger maken. Ook zullen de resultaten helpen bij het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen. Met de opgestelde richtlijnen voor biomarkeronderzoek, het internationale netwerk van onderzoekers, het referentiemateriaal en de biobank, zal toekomstig onderzoek naar biomarkers makkelijker gaan. Om de kennis te gebruiken is een internationale stichting opgericht.
Producten
Auteur: Andreasson, Ulf, Perret-Liaudet, Armand, van Waalwijk van Doorn, Linda J. C., Blennow, Kaj, Chiasserini, Davide, Engelborghs, Sebastiaan, Fladby, Tormod, Genc, Sermin, Kruse, Niels, Kuiperij, H. Bea, Kulic, Luka, Lewczuk, Piotr, Mollenhauer, Brit, Mroczko, Barbara, Parnetti, Lucilla, Vanmechelen, Eugeen, Verbeek, Marcel M., Winblad, Bengt, Zetterberg, Henrik, Koel-Simmelink, Marleen, Teunissen, Charlotte E.
Magazine: Frontiers in neurology
Auteur: Simonsen, Anja Hviid, Kuiperij, Bea, El-Agnaf, Omar Mukhtar Ali, Engelborghs, Sebastian, Herukka, Sanna-Kaisa, Parnetti, Lucilla, Rektorova, Irena, Vanmechelen, Eugeen, Kapaki, Elisabeth, Verbeek, Marcel, Mollenhauer, Brit
Magazine: Biomarkers in Medicine
Auteur: Miller, Anne-Marie, Rutkowska, Aleksandra, Bahl, Justyna M, Herukka, Sanna-Kaisa, Koel-Simmelink, Marleen JA, Kruse, Niels, Mollenhauer, Brit, Siloaho, Maritta, Skinningsrud, Anders, Zetterberg, Henrik, Teunissen, Charlotte E, Lawlor, Brian A
Magazine: Bioanalysis
Auteur: Toledo, Jon B., Zetterberg, Henrik, van Harten, Argonde C., Glodzik, Lidia, Martinez-Lage, Pablo, Bocchio-Chiavetto, Luisella, Rami, Lorena, Hansson, Oskar, Sperling, Reisa, Engelborghs, Sebastiaan, Osorio, Ricardo S., Vanderstichele, Hugo, Vandijck, Manu, Hampel, Harald, Teipl, Stefan, Moghekar, Abhay, Albert, Marilyn, Hu, William T., Monge Argilés, Jose A., Gorostidi, Ana, Teunissen, Charlotte E., De Deyn, Peter P., Hyman, Bradley T., Molinuevo, Jose L., Frisoni, Giovanni B., Linazasoro, Guru
Magazine: Brain
Auteur: Kvartsberg, Hlin, Portelius, Erik, Andreasson, Ulf, Brinkmalm, Gunnar, Hellwig, Konstantin, Lelental, Natalia, Kornhuber, Johannes, Hansson, Oskar, Minthon, Lennart, Spitzer, Philipp, Maler, Juan M, Zetterberg, Henrik, Blennow, Kaj, Lewczuk, Piotr
Magazine: Alzheimer's research & therapy
Auteur: Kruse, Niels, Persson, Staffan, Alcolea, Daniel, Bahl, Justyna M.C., Baldeiras, Ines, Capello, Elisabetta, Chiasserini, Davide, Bocchio Chiavetto, Luisella, Emersic, Andreja, Engelborghs, Sebastiaan, Eren, Erden, Fladby, Tormod, Frisoni, Giovanni, García-Ayllón, María-Salud, Genc, Sermin, Gkatzima, Olymbia, Heegaard, Niels H.H., Janeiro, André M., Kovácech, Branislav, Kuiperij, H. Bea, Leitão, Maria J., Lleó, Alberto, Martins, Madalena, Matos, Mafalda, Mollergard, Hanne M., Nobili, Flavio
Magazine: Neurobiology of Aging
Auteur: Lelental, Natalia, Brandner, Sebastian, Kofanova, Olga, Blennow, Kaj, Zetterberg, Henrik, Andreasson, Ulf, Engelborghs, Sebastiaan, Mroczko, Barbara, Gabryelewicz, Tomasz, Teunissen, Charlotte, Mollenhauer, Brit, Parnetti, Lucilla, Chiasserini, Davide, Molinuevo, Jose Luis, Perret-Liaudet, Armand, Verbeek, Marcel M., Andreasen, Niels, Brosseron, Frederic, Bahl, Justyna M.C., Herukka, Sanna-Kaisa, Hausner, Lucrezia, Frölich, Lutz, Labonte, Anne, Poirier, Judes, Miller, Anne-Marie, Zilka, Norbert
Magazine: Journal of Alzheimer's disease
Auteur: Simonsen, Anja Hviid, Herukka, Sanna-Kaisa, Andreasen, Niels, Baldeiras, Ines, Bjerke, Maria, Blennow, Kaj, Engelborghs, Sebastiaan, Frisoni, Giovanni B., Gabryelewicz, Tomasz, Galluzzi, Samantha, Handels, Ron, Kramberger, Milica G., Kulczynska, Agnieszka, Molinuevo, Jose Luis, Mroczko, Barbara, Nordberg, Agneta, Oliveira, Catarina Resende, Otto, Markus, Rinne, Juha O., Rot, Uroš, Saka, Esen, Soininen, Hilkka, Struyfs, Hanne, Suardi, Silvia, Visser, Pieter Jelle, Winblad, Bengt, Zetterberg, Hen
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: Vos, Stephanie J. B., Visser, Pieter Jelle, Verhey, Frans, Aalten, Pauline, Knol, Dirk, Ramakers, Inez, Scheltens, Philip, Rikkert, Marcel G. M. Olde., Verbeek, Marcel M., Teunissen, Charlotte E.
Magazine: PLoS ONE
Auteur: Handels, Ron L.H., Vos, Stephanie J.B., Kramberger, Milica G., Jelic, Vesna, Blennow, Kaj, van Buchem, Mark, van der Flier, Wiesje, Freund-Levi, Yvonne, Hampel, Harald, Olde Rikkert, Marcel, Oleksik, Ania, Pirtosek, Zvezdan, Scheltens, Philip, Soininen, Hilkka, Teunissen, Charlotte, Tsolaki, Magda, Wallin, Asa K., Winblad, Bengt, Verhey, Frans R.J., Visser, Pieter Jelle
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: Jansen, Willemijn J., Ossenkoppele, Rik, Knol, Dirk L., Tijms, Betty M., Scheltens, Philip, Verhey, Frans R. J., Visser, Pieter Jelle, Aalten, Pauline, Aarsland, Dag, Alcolea, Daniel, Alexander, Myriam, Almdahl, Ina S., Arnold, Steven E., Baldeiras, Inês, Barthel, Henryk, van Berckel, Bart N. M., Bibeau, Kristen, Blennow, Kaj, Brooks, David J., van Buchem, Mark A., Camus, Vincent, Cavedo, Enrica, Chen, Kewei, Chetelat, Gael, Cohen, Ann D., Drzezga, Alexander, Engelborghs, Sebastiaan, Fagan, Ann
Magazine: JAMA
Auteur: Reijs, Babette L. R., Teunissen, Charlotte E., Goncharenko, Nikolai, Betsou, Fay, Blennow, Kaj, Baldeiras, Inês, Brosseron, Frederic, Cavedo, Enrica, Fladby, Tormod, Froelich, Lutz, Gabryelewicz, Tomasz, Gurvit, Hakan, Kapaki, Elisabeth, Koson, Peter, Kulic, Luka, Lehmann, Sylvain, Lewczuk, Piotr, Lleó, Alberto, Maetzler, Walter, de Mendonça, Alexandre, Miller, Anne-Marie, Molinuevo, José L., Mollenhauer, Brit, Parnetti, Lucilla, Rot, Uros, Schneider, Anja, Simonsen, Anja Hviid, Tagliavini,
Magazine: Frontiers in neurology
Auteur: Visser, Pieter Jelle, Wolf, Henrike, Frisoni, Giovanni, Gertz, Hermann-Josef
Magazine: Biomarkers in Medicine
Auteur: del Campo, Marta, Jongbloed, Wesley, Twaalfhoven, Harry A. M., Veerhuis, Robert, Blankenstein, Marinus A., Teunissen, Charlotte E.
Magazine: Frontiers in neurology
Auteur: Bertens, Daniela, Tijms, Betty M., Scheltens, Philip, Teunissen, Charlotte E., Visser, Pieter Jelle
Magazine: Alzheimer's research & therapy
Auteur: Willemse, Eline A.J., Koel-Simmelink, Marleen J.A., Durieux-Lu, Sisi, van der Flier, Wiesje M., Teunissen, Charlotte E.
Magazine: Clinica Chimica Acta
Auteur: del Campo, Marta, Mollenhauer, Brit, Bertolotto, Antonio, Engelborghs, Sebastiaan, Hampel, Harald, Simonsen, Anja Hviid, Kapaki, Elisabeth, Kruse, Niels, Le Bastard, Nathalie, Lehmann, Sylvain, Molinuevo, Jose L, Parnetti, Lucilla, Perret-Liaudet, Armand, Sáez-Valero, Javier, Saka, Esen, Urbani, Andrea, Vanmechelen, Eugeen, Verbeek, Marcel, Visser, Pieter Jelle, Teunissen, Charlotte
Magazine: Biomarkers in Medicine
Auteur: Molinuevo, José Luis, Blennow, Kaj, Dubois, Bruno, Engelborghs, Sebastiaan, Lewczuk, Piotr, Perret-Liaudet, Armand, Teunissen, Charlotte E., Parnetti, Lucilla
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: Teunissen, Charlotte E., Elias, Naura, Koel-Simmelink, Marleen J.A., Durieux-Lu, Sisi, Malekzadeh, Arjan, Pham, Thang V., Piersma, Sander R., Beccari, Tommaso, Meeter, Lieke H.H., Dopper, Elise G.P., van Swieten, John C., Jimenez, Connie R., Pijnenburg, Yolande A.L.
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: van Waalwijk van Doorn, Linda J.C., Gispert, Juan D., Kuiperij, H. Bea, Claassen, Jurgen A.H.R., Arighi, Andrea, Baldeiras, Inês, Blennow, Kaj, Bozzali, Marco, Castelo-Branco, Miguel, Cavedo, Enrica, Emek-Savas, Derya D., Eren, Erden, Eusebi, Paolo, Farotti, Lucia, Fenoglio, Chiara, Ormaechea, Juan Fortea, Freund-Levi, Yvonne, Frisoni, Giovanni B., Galimberti, Daniela, Genc, Sermin, Greco, Viviana, Hampel, Harald, Herukka, Sanna-Kaisa, Liu, Yawu, Lladó, Albert, Lleó, Alberto, Nobili, Flavio M
Magazine: Journal of Alzheimer's disease
Auteur: Ron L.H. Handels, Anders Wimo, Richard Dodel, Milica G. Kramberger, Pieter Jelle Visser, Jose´ Luis Molinuevo, Frans R. J. Verhey, Bengt Winblad
Magazine: Journal of Alzheimer's disease
Auteur: Elias-Sonnenschein, Lyzel S, Bertram, Lars, Visser, Pieter Jelle
Magazine: Biomarkers in Medicine
Auteur: Herbert, Megan K., Aerts, Marjolein B., Beenes, Marijke, Norgren, Niklas, Esselink, Rianne A. J., Bloem, Bastiaan R., Kuiperij, H. Bea, Verbeek, Marcel M.
Magazine: Frontiers in neurology
Auteur: Willemse, Eline, van Uffelen, Kees, Brix, Britta, Engelborghs, Sebastiaan, Vanderstichele, Hugo, Teunissen, Charlotte
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: Herukka, Sanna-Kaisa, Simonsen, Anja Hviid, Andreasen, Niels, Baldeiras, Ines, Bjerke, Maria, Blennow, Kaj, Engelborghs, Sebastiaan, Frisoni, Giovanni B., Gabryelewicz, Tomasz, Galluzzi, Samantha, Handels, Ron, Kramberger, Milica G., Kulczynska, Agnieszka, Molinuevo, Jose Luis, Mroczko, Barbara, Nordberg, Agneta, Oliveira, Catarina Resende, Otto, Markus, Rinne, Juha O., Rot, Uroš, Saka, Esen, Soininen, Hilkka, Struyfs, Hanne, Suardi, Silvia, Visser, Pieter Jelle, Winblad, Bengt, Zetterberg, Hen
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: Teunissen, Charlotte E., Tumani, Hayrettin, Engelborghs, Sebastiaan, Mollenhauer, Brit
Magazine: Clinical Biochemistry
Auteur: van Steenoven, Inger, Aarsland, Dag, Weintraub, Daniel, Londos, Elisabet, Blanc, Frédéric, van der Flier, Wiesje M., Teunissen, Charlotte E., Mollenhauer, Brit, Fladby, Tormod, Kramberger, Milica G., Bonanni, Laura, Lemstra, Afina W.
Magazine: Journal of Alzheimer's disease
Auteur: van Waalwijk van Doorn, Linda J.C., Koel-Simmelink, Marleen J., Haußmann, Ute, Klafki, Hans, Struyfs, Hanne, Linning, Philipp, Knölker, Hans-Joachim, Twaalfhoven, Harry, Kuiperij, H. Bea, Engelborghs, Sebastiaan, Scheltens, Philip, Verbeek, Marcel M., Vanmechelen, Eugeen, Wiltfang, Jens, Teunissen, Charlotte E.
Magazine: Journal of Neurochemistry
Auteur: Elias-Sonnenschein, Lyzel S., Helisalmi, Seppo, Natunen, Teemu, Hall, Anette, Paajanen, Teemu, Herukka, Sanna-Kaisa, Laitinen, Marjo, Remes, Anne M., Koivisto, Anne M., Mattila, Kari M., Lehtimäki, Terho, Verhey, Frans R. J., Visser, Pieter Jelle, Soininen, Hilkka, Hiltunen, Mikko
Magazine: PLoS ONE
Auteur: Mollenhauer, Brit, Parnetti, Lucilla, Rektorova, Irena, Kramberger, Milica G., Pikkarainen, Maria, Schulz-Schaeffer, Walter J., Aarsland, Dag, Svenningsson, Per, Farotti, Lucia, Verbeek, Marcel M., Schlossmacher, Michael G.
Magazine: Journal of Neurochemistry
Auteur: Verhey FR, Visser PJ.
Magazine: Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde
Auteur: Lleó, Alberto, Cavedo, Enrica, Parnetti, Lucilla, Vanderstichele, Hugo, Herukka, Sanna Kaisa, Andreasen, Niels, Ghidoni, Roberta, Lewczuk, Piotr, Jeromin, Andreas, Winblad, Bengt, Tsolaki, Magda, Mroczko, Barbara, Visser, Pieter Jelle, Santana, Isabel, Svenningsson, Per, Blennow, Kaj, Aarsland, Dag, Molinuevo, José Luis, Zetterberg, Henrik, Mollenhauer, Brit
Magazine: Nature Reviews Neurology
Auteur: Kvartsberg, Hlin, Duits, Flora H., Ingelsson, Martin, Andreasen, Niels, Öhrfelt, Annika, Andersson, Kerstin, Brinkmalm, Gunnar, Lannfelt, Lars, Minthon, Lennart, Hansson, Oskar, Andreasson, Ulf, Teunissen, Charlotte E., Scheltens, Philip, Van der Flier, Wiesje M., Zetterberg, Henrik, Portelius, Erik, Blennow, Kaj
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: Zwan, Marissa D., Rinne, Juha O., Hasselbalch, Steen G., Nordberg, Agneta, Lleó, Alberto, Herukka, Sanna-Kaisa, Soininen, Hilkka, Law, Ian, Bahl, Justyna M.C., Carter, Stephen F., Fortea, Juan, Blesa, Rafael, Teunissen, Charlotte E., Bouwman, Femke H., van Berckel, Bart N.M., Visser, Pieter J.
Magazine: Neurology
Auteur: Kruse, Niels, Persson, Staffan, Alcolea, Daniel, Bahl, Justyna M.C., Baldeiras, Ines, Capello, Elisabetta, Chiasserini, Davide, Bocchio Chiavetto, Luisella, Emersic, Andreja, Engelborghs, Sebastiaan, Eren, Erden, Fladby, Tormod, Frisoni, Giovanni, García-Ayllón, María-Salud, Genc, Sermin, Gkatzima, Olymbia, Heegaard, Niels H.H., Janeiro, André M., Kovácech, Branislav, Kuiperij, H. Bea, Leitão, Maria J., Lleó, Alberto, Martins, Madalena, Matos, Mafalda, Mollergard, Hanne M., Nobili, Flavio
Magazine: Neurobiology of Aging
Auteur: Zetterberg, Henrik, Visser, Pieter Jelle
Magazine: Biomarkers in Medicine
Auteur: Duits, Flora H., Martinez-Lage, Pablo, Paquet, Claire, Engelborghs, Sebastiaan, Lleó, Alberto, Hausner, Lucrezia, Molinuevo, José L., Stomrud, Erik, Farotti, Lucia, Ramakers, Inez H.G.B., Tsolaki, Magda, Skarsgård, Constance, Åstrand, Ragnar, Wallin, Anders, Vyhnalek, Martin, Holmber-Clausen, Marie, Forlenza, Orestes V., Ghezzi, Laura, Ingelsson, Martin, Hoff, Erik I., Roks, Gerwin, de Mendonça, Alexandre, Papma, Janne M., Izagirre, Andrea, Taga, Mariko, Struyfs, Hanne, Alcolea, Daniel A.,
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: Müller, Mareike, Kuiperij, H. Bea, Versleijen, Alexandra A.M., Chiasserini, Davide, Farotti, Lucia, Baschieri, Francesca, Parnetti, Lucilla, Struyfs, Hanne, De Roeck, Naomi, Luyckx, Jill, Engelborghs, Sebastiaan, Claassen, Jurgen A., Verbeek, Marcel M.
Magazine: Journal of Alzheimer's disease
Auteur: Engelborghs, Sebastiaan, Niemantsverdriet, Ellis, Struyfs, Hanne, Blennow, Kaj, Brouns, Raf, Comabella, Manuel, Dujmovic, Irena, van der Flier, Wiesje, Frölich, Lutz, Galimberti, Daniela, Gnanapavan, Sharmilee, Hemmer, Bernhard, Hoff, Erik, Hort, Jakub, Iacobaeus, Ellen, Ingelsson, Martin, Jan de Jong, Frank, Jonsson, Michael, Khalil, Michael, Kuhle, Jens, Lleó, Alberto, de Mendonça, Alexandre, Molinuevo, José Luis, Nagels, Guy, Paquet, Claire, Parnetti, Lucilla, Roks, Gerwin, Rosa-Neto, Ped
Magazine: Alzheimer's & Dementia
Auteur: Marcel Verbeek
Auteur: Pieter Jelle Visser
Auteur: Charlotte Teunissen
Auteur: Marcel Verbeek
Auteur: Babette Reijs
Auteur: Charlotte Teunissen et al
Auteur: Maartje Kester, Charlotte Teunissen
Link: http://www.alz.org/aaic/_downloads/sun-8am-early-detection.pdf
Auteur: Marcel Verbeek
Auteur: Charlotte Teunissen
Auteur: Pieter Jelle Visser
Auteur: Charlotte Teunissen
Auteur: Charlotte Teunissen
Auteur: Charlotte Teunissen
Auteur: Charlotte Teunissen
Auteur: Marcel Verbeek
Auteur: Charlotte Teunissen
Auteur: Charlotte Teunissen
Auteur: Floor Duits, Charlotte Teunissen et al
Auteur: Pieter Jelle Visser
Auteur: Visser PJ, Scheltens P and Teunissen
Auteur: Marcel Verbeek
Auteur: Marcel Verbeek
Auteur: Marcel Verbeek
Auteur: Marcel Verbeek
Auteur: Babapour Mofrad, Rosha, Bouwman, Femke H., Slot, Rosalinde E.R., Timmers, Tessa, van der Flier, Wiesje M., Scheltens, Philip, Teunissen, Charlotte E.
Link: http://10.1016/j.dadm.2017.04.008
Auteur: Babette Reijs, Fay Betsou, Charlotte Teunissen, Pieter Jelle Visser
Link: http://jpnd.arone.com/
Auteur: Willemse, Eline A. J., Teunissen, Charlotte E.
Auteur: Board members: Kaj Blennow, Lucilla Parnetti, Charlotte Teunissen, Markus Otto
Link: http://www.neurochem.info/