Cursus ‘Vrouwen en Gezondheid’. Nuldelijnszorg voor vluchtelingenvrouwen die seksueel en gendergerelateerd geweld (SGBV) hebben ervaren.

Het aantal vluchtelingen in de wereld neemt toe. In Nederland ervaren vluchtelingen, ook met een verblijfsvergunning, problemen op het gebied van gezondheid en zorg. Seksueel en gender-gerelateerd geweld (sexual and gender-based violence, SGBV) zoals verkrachting, partnergeweld en mensenhandel vormt een continue bedreiging voor met name (jonge) vluchtelingenvrouwen voor, tijdens en na de vlucht. SGBV heeft grote gevolgen voor de psychische en fysieke gezondheid van vrouwen, zoals posttraumatische stressstoornis (PTSS), seksuele en reproductieve problemen zoals ongewenste zwangerschap, of een verhoogd risico op seksueel overdraagbare aandoeningen. Oorzaken van SGBV in landen van herkomst zijn traditionele gendernormen en ongelijke genderrelaties, die verder versterkt worden tijdens oorlog en conflict, en ook tijdens het stressvolle verblijf in vluchtelingenkampen of asielzoekerscentra en daarna. Vrouwen met deze ervaringen en met de daaruit voortvloeiende gezondheidsproblemen vinden nauwelijks de weg naar beschikbare hulpverlening. De drempel naar hulpverlening is hoog mede als gevolg van schaamte, sociale uitsluiting en trauma, maar ook vanwege gebrek aan kennis en capaciteit in de gezondheidszorg. Hoewel aandacht voor deze thematiek in eerstelijn zoals de jeugdgezondheidszorg, verloskundige zorg, en de huisartsenzorg noodzakelijk wordt geacht, worden ook problemen erkend in de eerstelijnszorg en de specialistische gezondheidszorg. Barrières in de zorg zijn bijvoorbeeld taal (afschaffing tolkenvergoeding), gebrek aan culturele sensitiviteit en kennis van SGBV, en wachtlijsten. Tegelijkertijd blijven kansrijke mogelijkheden onbenut. Niet alleen de ervaringen met SGBV en afwezigheid van een gearticuleerde hulpvraag, maar ook de sociale positie van veel vluchtelingenvrouwen in Nederland vragen om een sterk sociaal netwerk en extra sociale ondersteuning voor het verwerken van trauma, herstel en integratie. Nuldelijnszorg verwijst traditioneel naar zorg ‘zonder hulpvraag’, waarmee gedoeld wordt op preventieve gezondheidszorg, in Nederland veelal de Gemeentelijke Gezondheids Diensten (GGD’en), en de zorg die wordt geboden door familie, mantelzorgers en vrijwilligers, en ook door maatschappelijke, informele, en zelforganisaties. Amsterdam UMC, Dokters van de Wereld (DvdW), NisaForNisa, Edu4U en Centrum Seksueel Geweld (CSG) kunnen gezamenlijk met, voor, en door vluchtelingenvrouwen en kleine vrouwenorganisaties zoals Stichting Ade en Stichting Joury een rol spelen in het ontwikkelen van steunnetwerken en vriendschappen, het bespreekbaar maken van SGBV, kennis en informatie delen, psychoeducatie op gebied van trauma bieden, en (door)verwijzen naar specifieke hulpverlening (via CSG en verder). In dit participatieve project ontwikkelen en bestuderen wij een nuldelijns samenwerkingsproject, waarin reeds bestaande initiatieven van maatschappelijke, informele en zelforganisaties aan elkaar en aan specifieke hulpverlening worden verbonden door het ontwikkelen en aanbieden van een laagdrempelige interventie (cursus Vrouwen en Gezondheid). Voor gevoelige, complexe thema’s zoals partnerrelaties, seksualiteit, en geweld is verbinding tussen deelgenoten extra belangrijk. De groepen die in de cursus Vrouwen en Gezondheid worden gecreëerd bieden de gelegenheid tot het vormen van een steunnetwerk. Zo worden de vrouwen, de nuldelijnszorg, en onderlinge samenwerking versterkt. Uiteindelijke doel van dit project is bijdragen aan empowerment van vluchtelingenvrouwen die SGBV hebben ervaren door - te inventariseren of en welke behoefte vluchtelingenvrouwen die SGBV hebben ervaren hebben aan laagdrempelige toegang tot zorg; - laagdrempelige toegang tot zorg te realiseren (cursus Vrouwen en Gezondheid) via samenwerking tussen met maatschappelijke, informele en zelforganisaties en CSG; - te evalueren wat de meerwaarde is van het deelgenotencontact en welke factoren hierin een rol spelen; - inzicht te krijgen onder welke voorwaarden samenwerking tussen maatschappelijke, informele en zelforganisaties in de nuldelijn succesvol kan worden gerealiseerd. We inventariseren eerst de behoefte aan laagdrempelige zorg bij vluchtelingenvrouwen, en ontwikkelen een structuur om maatschappelijke, informele en zelforganisaties en vrouwen met een vluchtelingenachtergrond (verblijfsstatus bepaald verblijf sinds 2014) aan elkaar en aan de nuldelijnszorg, inclusief CSG, te verbinden. In een participatief project staan de perspectieven, communicatie en samenwerking tussen betrokkenen staat centraal om te kunnen komen tot gedeelde plannen ten aanzien van verbeteringen in de zorg voor vluchtelingenvrouwen. Betrokkenheid van de personen wiens levens het betreft is noodzakelijk om bestaande problemen te analyseren en aan te pakken. In een lokale aanpak werken de maatschappelijke, informele en zelforganisaties daarom met vluchtelingenvrouwen en met elkaar samen.