Dagactiviteiten om de hoek voor vergeetachtige buurtbewoners

Inzet van het project is versterken van het aanbod van betekenisvolle dagactiviteiten voor thuiswonende mensen met dementie door middel van zowel doorontwikkeling en innovatie van dit aanbod als de implementatie en borging daarvan in regulier beleid en uitvoering. De aanvraag bouwt voort op een eerder onderzoek naar vraag en aanbod voor deze dagactiviteiten met een hoge respons (N=526), dat is uitgevoerd in het kader van de voorloper van onderhavige aanvraag (ZonMw projectnr. 106 4001 211 0006; titel: Ontmoeting en een ommetje. Actieonderzoek naar dagbesteding onder vergeetachtige thuiswonende (migranten)ouderen in twee buurten in Amsterdam Nieuw-West, 2022). 

Hieruit blijkt dat het bestaande aanbod onvoldoende aansluit op de behoefte van de doelgroep. Ook houdt het aanbod geen gelijke tred met de sterk toenemende vraag naar dagbesteding. Verder komt naar voren dat er vooral behoefte is aan kleinschalige ontmoetingsmogelijkheden in combinatie met sport- en beweegactiviteiten onder deskundige begeleiding, het liefst in de eigen buurt op wekelijkse of dagelijkse basis met voorkeur voor zowel begeleiding in de eigen taal en cultuur of juist niet. Dit aanbod mag worden afgewisseld met voorlichting over dementie en gezondheid, sociaal educatieve activiteiten en gesprekken over actuele ontwikkelingen die zich in de wereld afspelen. Kortom, de doelgroep wil graag sociaal en maatschappelijk blijven meedoen.

Als onderdeel van het actieonderzoek zijn meerdere suggesties voor gewenste dagactiviteiten voor de doelgroep in pilotvorm uitgeprobeerd, zoals diverse buurtgerichte ontmoetingsactiviteiten, uitstapjes naar groene zones in de nabije omgeving, voorlichtingsevents over dementie, diabetes en gezonde leefstijl, en een interculturele burendag. Het animo voor nieuw aanbod blijkt flink aangewakkerd te zijn, want er ontluiken steeds meer nieuwe initiatieven van zowel professionele voorzieningen als van vrijwilligersverbanden. 

Vanuit de gemeente Amsterdam wordt op de alsmaar toenemende vraag naar dagbesteding en zorg voor de groeiende categorie van thuiswonende ouderen met dementie en hun mantelzorgers ingespeeld met nieuwe duurzame beleidsinitiatieven onder de titel Amsterdam Vitaal en Gezond. Innovatie, aansluiting op de vraag, meer samenhang tussen zorg en welzijn en betere samenwerking tussen professionele en informele aanbieders zijn hierin sleutelbegrippen. De onderhavige aanvraag voor ZonMw evenals het voorafgaande ZonMw project sluiten hier goed op aan en kunnen daar met innovatieve inzichten en praktijkervaringen flink aan bijdragen.

In stadsdeel Nieuw-West wonen160.000 inwoners, waarvan bij 18 jaar en ouder 50% van niet-westerse afkomst is. Behalve vergrijzing en levensduurverlenging van ouderen in het algemeen, wordt vergeleken met nu een verdrievoudiging van 65-plussers met een niet-westerse migrantenachtergrond verwacht in 2039. Het aantal (thuiswonende) mensen met dementie zal ook sterk stijgen. Een voorzichtige schatting wijst uit dat voor niet-westerse migranten in stadsdeel Nieuw-West voor de leeftijdsgroep 55 jaar en ouder rekening gehouden moet worden met een toename van 5.600 naar meer dan ruim 15.000 in 2039.

De gemeente Amsterdam is volop bezig met het toekomstbestendig maken van het ouderenbeleid. Gewerkt wordt aan de operationalisering van het beleidsprogramma Amsterdam Vitaal en Gezond. Stadsdelen, waaronder Nieuw-West, zijn daar nauw bij betrokken. In het kader van een stedelijke ontwikkelopdracht worden plannen gemaakt om per stadsdeel de inloopfunctie van dagbesteding te versterken. In stadsdeel Nieuw-West is daarvoor een Expertise netwerk dementie opgezet, waarin o.a. wordt nagedacht over afstemming tussen de inzet van welszijnswerk (de sociale basis) en de ontmoetingsfunctie van dagbesteding (zorg). De werkgroep inlopen dagbesteding ontwikkelt pilots waarin inloop van welzijnsvoorzieningen en geïndiceerde zorg gaan samenwerken. Al deze beleidsinspanningen lopen niet alleen parallel met het onderhavige project, maar zullen daar ook flink van kunnen profiteren en vice versa.

Doel

Het uitbreiden, doorontwikkelen, implementeren en borgen van een samenhangend aanbod van betekenisvolle dagactiviteiten voor thuiswonende mensen met dementie, met voornamelijk maar niet uitsluitend een migrantenachtergrond, en hun mantelzorgers in hun nabije omgeving. De nadruk ligt daarbij op het optimaliseren van de samenwerking tussen professionele en vrijwillige aanbieders van deze dagbesteding en het verruimen van het aanbod door het stimuleren en faciliteren van buurtgerichte vrijwilligersinitiatieven op dit gebied.

Aanpak

Strategie en werkwijze
Er zijn verschillende manieren om te voldoen aan de toenemende vraag naar dagbesteding voor thuiswonende mensen met dementie. Afgezien van substantiële uitbreiding en innovatieve modernisering van de professionele zorg zelf, bieden ook vormen van samenwerking van professionele voorzieningen met vrijwilligersinitiatieven van betrokken buurtbewoners en facilitering van hun initiatieven interessante perspectieven voor oplossingen. Dat geldt met name voor de doelgroepen van migrantenouderen en ouderen met weinig of geen sociaal netwerk in het algemeen. Uit het eerder aangehaalde recente onderzoek naar de behoefte aan dagbesteding onder migrantenouderen met dementie, maar ook het naijl-effect daarvan, blijken professionele voorzieningen bereid te zijn tot het uitproberen van nieuwe werkvormen. Tegelijkertijd ontstaan vanuit migrantenkringen ook vrijwilligersinitiatieven met een aanbod voor de doelgroep. Beide ontwikkelingen willen wij verbinden en een flinke impuls geven in stadsdeel Amsterdam Nieuw-West.

Taken en rollen projectgroep leden en samenwerkingspartners
Er is een projectgroep gevormd bestaande uit een beleidsmedewerker van stadsdeel Nieuw-West, vertegenwoordigers van professionele aanbieders van dagbesteding in dit stadsdeel, welzijnsorganisaties en een vertegenwoordiging van enkele vrijwilligersinitiatieven, aangevuld met een medewerker met een taakstelling op het gebied van monitoring, delen en borgen van kennis. De projectgroep volgt en adviseert over de voortgang van het project. De projectgroep wordt georganiseerd door de betrokken beleidsmedewerker van stadsdeel Nieuw-West m.m.v. de medewerker die zorg draagt voor de monitoring.

De beleidsmedewerker van stadsdeel Nieuw-West is betrokken bij de ontwikkeling van nieuw gemeentebeleid en implementatie daarvan naar stadsdeel Nieuw-West. Daarbij zal optimaal gebruik worden gemaakt van de inzichten en resultaten die voortkomen uit onderhavig project. Ook zullen deze uitkomsten worden gedeeld met andere stadsdelen en de centrale gemeente.

Enkele professionele zorg- en welzijnsaanbieders van dagbesteding in stadsdeel Nieuw-West gaan gedurende een periode van anderhalf jaar een concreet samenwerkingsproject aan met welzijnsorganisaties of buurtgerichte initiatieven van betrokken vrijwilligers. De professionele voorzieningen leggen zich naast uitvoerende taken vooral ook toe op organisatie- en programmaontwikkeling, begeleiding, deskundigheidsbevordering en verwijzing van complexe casussen.

Vrijwilligers worden optimaal betrokken bij de uitvoering, met name bij de uitvoering van ontmoetingsactiviteiten, maar ook bij de programmaontwikkeling en dagelijkse organisatie.

Een externe medewerker wordt belast met de monitoring van verloop en resultaten van het project in de vorm van voortgangsrapportage en eindevaluatie. Ook wordt bijgedragen aan kennisdeling en advisering bij borging van verworvenheden in regulier beleid en uitvoering.

Tijdsplanning
Het project duurt anderhalf jaar en loopt van 1 januari 2024 t/m 30 juni 2025. De concrete pilots duren een jaar en de opstart, monitoring, implementatie borging neemt een half jaar in beslag.

Het project bestaat uit twee typen innovatieve pilots: 1) 5 pilots op het gebied van samenwerking tussen professionele aanbieders van zorg en welzijn en vrijwilligersinitiatieven van betrokken buurtbewoners en 2) 5 of meer pilots gericht op facilitering van dagactiviteiten georganiseerd door vrijwilligersinitiatieven. Deze pilots worden agogisch begeleid waar nodig.

Organisatie van een aansluitend aanbod op de doelgroep
Naast de uitkomsten van het recente behoefteonderzoek onder de doelgroep, zal telkens weer opnieuw voorafgaand aan de opstart van een activiteit in afstemming met de deelnemers nagegaan worden welke vormen van dagbesteding aansluiten op hun wensen en behoeften. Wat daarin ook meehelpt dat vrijwilligers uit de buurt vaak ook bekend en vertrouwd zijn met de doelgroep en vanuit deze verbondenheid zich met hart en ziel voor hen inzetten.

Samenwerkingspartners

Het gaat om de volgende samenwerkingspilots tussen professionele aanbieders en vrijwilligers:

1. Gastvrije inloop dagbesteding
   Ontwikkeling van 2-3 inlopen voor een brede doelgroep van ouderen met dementie, eenzaamheidsgevoelens of lichte GGZ problematiek op een nader te bepalen doordeweekse dag voor resp. een Turkse, Marokkaanse en Surinaams/Indische doelgroep in de wijk Osdorp en de wijk Geuzenveld-Slotermeer, georganiseerd door Stichting Mantelzorg en Dementie.
2. Ontmoeten in het Leo Polak
   Een buurtinloop voor oudere buurtbewoners met en zonder dementie bij woonzorgcentrum Leo Polak georganiseerd door zorgaanbieder Amstelring en welzijnsaanbieder Eigenwijks met medewerking van vrijwilligers met een programma gericht op ontmoeting, activiteiten en ondersteuning gedurende een of meer vaste dagen in de week.
3. De Boerderij
   Laagdrempelige dagbesteding voor mensen met beginnende dementie en hun mantelzorgers op de Stadsboerderij Osdorp georganiseerd door welzijnsorganisatie Combiwel m.m.v zorgprofessionals van diverse organisaties (Buurtteam Osdorp, Cordaan, Markant, huisartsen) en vrijwilligers. Op vrijdagochtend is er een programma gericht op ontmoeting, tuinieren, gezonde leefstijl en ontwikkeling.
4. De Klarenburg
   Een inloopcentrum in de plint van een seniorenflat voor mensen met beginnende dementie en de sterke bewoners van de wijk. Het initiatief omvat het creëren van een veilige en gastvrije inloopplek waar activiteiten worden georganiseerd die zowel stimulerend als plezierig zijn voor mensen met lichte dementie. Bewoners worden aangemoedigd om via vrijwilligerswerk, deelname aan activiteiten of het delen van hun expertise bij te dragen aan de ondersteuning van hun medebewoners met dementie. Het inloopcentrum dient als een centrale ontmoetingsplek dat het belang van gemeenschapszorg en onderlinge ondersteuning benadrukt. Door samen te werken met lokale organisaties en gezondheidszorginstellingen streeft het project naar een verbeterde kwaliteit van leven voor mensen met dementie. Tegelijkertijd wordt het bewustzijn en begrip onder alle bewoners van de wijk verhoogd, wat leidt tot sterkere gemeenschapsbanden. Het uiteindelijke doel is het bevorderen van inclusiviteit, samenhang en een sterker gemeenschapsgevoel in de Wildemanbuurt, door samenwerking en gezamenlijke inspanningen. Welzijnsorganisatie Combiwel werkt hierin samen met Cordaan om migranten doelgroepen te betrekken. De ruimte wordt verstrekt door de woningcorporatie.

Het gaat om de volgende gefaciliteerde vrijwilligersinitiatieven in de buurt die een dag in de twee weken actief willen zijn:

1. Oudereninloop voor migrantenvrouwen, locatie The Beach in Osdorp
   Het aanbod van activiteiten bestaat uit een bonte variëteit van programma’s. Basis is gezellige ontmoeting, waarbij naast ouderen ook vrienden en kennissen welkom zijn. Er is ook veel aandacht voor creatieve activiteiten, zoals tekenen en textiele werkvormen. Daarnaast wordt informatie geboden over dementie, medische zaken en verwijsmogelijkheden naar gespecialiseerde voorzieningen.
2. Buurtmannen voor buurtouderen
   Meerdere groepen buurtmannen met een migrantenachtergrond waarmee in de loop der tijd contact is opgebouwd zijn bereid hun aanbod van vooral ontmoeting open te stellen voor migrantenouderen. Probleem is dat zij zelf vaak niet de beschikking hebben over een vaste ontmoetingsplek. Door schaarste op dat gebied maken zij gebruik van wisselende ruimtelijke voorzieningen op ook wisselende tijden, vooral in de avonduren. Voor ouderen heeft dat niet de voorkeur. Meerdere mannen van deze groepen zijn echter bereid in de vorm van tijdelijke projecten bij te dragen aan dagbesteding voor de doelgroep of mee te doen met bestaand dagbestedingsaanbod. Het mooiste is echter migrantenouderen mee te laten doen met de mannengroepen op een vaste passende tijd en vaste locatie.
3. Buurtvrouwen voor buurtouderen in de Wachter in Osdorp
   Het initiatief is erop gericht minimaal één keer in de week een gezellige ontmoetingsactiviteit te organiseren met programmaonderdelen als samen eten, spelletjes doen, en ook voorlichting over dementie, mantelzorg, mogelijkheden voor ondersteuning bij huishouden en informatie over verwijsmogelijkheden naar gespecialiseerde zorg. Het initiatief is vooral gericht op ouderen met een Marokkaanse achtergrond, maar ook ouderen met een andere achtergrond zijn van harte welkom.
4. Seniorenflat actief
   Een actieve groep van 10 ouderen heeft enkele jaren geleden het initiatief genomen om voor zichzelf en andere ouderen in een grote woonflat met veel huishoudens sociale ontmoetingsactiviteiten te organiseren. In eerste instantie gebeurde dat vooral in de huiselijke kring, maar gezien de beperkte ruimte die daarvoor in een privéwoning beschikbaar is, heeft deze initiatiefgroep bij de eigenaar van de woonflat gevraagd om een eigen ruimte voor ontmoetingsactiviteiten en dat is gelukt. Deze groep zoekt naar mogelijkheden om het huidige aanbod te verduurzamen en ook toegankelijk te maken voor migrantenouderen en buurtbewoners uit de omgeving.
5. Dagbesteding samen met de moskee
   Experimenteren met vormen van dagbesteding voor migrantenouderen in moskeeën waarvoor daar gelegenheid bestaat en samenwerken met moskee organisaties bij het realiseren van dagbesteding op andere locaties. Er wordt samengewerkt met moskee El Mohadin en kerk de Opgang.
6. Ondersteuning van inzet voor doelgroep van nieuwe vrijwilligersinitiatieven.

De facilitaire ondersteuning bestaat uit het aanjagen, agogische voorbereiden, trainen, helpen uitvoeren, evalueren en verduurzamen van deze vrijwilligersinitiatieven door een ervaren begeleider/sleutelfiguur met veel contacten onder bewoners in stadsdeel Nieuw-West.

Verwachte resultaten

Het project is bezig met het verbeteren van de samenwerking tussen zorg en welzijn bij de activiteiten voor mensen met dementie. Daarnaast willen ze meer activiteiten laagdrempelig in de buurt en een beter bereik van mensen met dementie bij de huidige activiteiten. De projecten Klarenburg en Gastvrije inloop dagbesteding zijn met gezwinde spoed gestart en kunnen we eind 2024 resultaten van verwachten. De Stadsboerderij is gestart en heeft meer tijd nodig om de doelgroep beter te bereiken dus daar is de verwachting dat dit voorjaar 2025 concrete resultaten oplevert. Ontmoeten in het Leo Polak gaat in september van start, resultaten verwachten ze in het voorjaar van 2025. De vrijwilligers initiatieven lopen allemaal en zullen naar verwachting eind 2024 al wat concrete resultaten opleveren. Verder zijn er gaandeweg natuurlijk ook al resultaten merkbaar. De samenwerking verloopt beter tussen aanbieders waardoor er meer afgestemd wordt, vraaggerichter gewerkt wordt en men elkaar opzoekt bij casussen die lastig zijn.