Diabetes en Ramadan: een educatie- en medicatiebegeleidingsprogramma ter verbetering van de (zelf-) zorg van aan de Ramadan deelnemende personen met Type 2 Diabetes Mellitus van Marokkaanse of Turkse afkomst

Diabetes mellitus (DM) is wereldwijd een groeiend probleem. Diabetes komt vaker voor bij mensen met een migratieachtergrond. Naast afkomst is er een relatie met het opleidingsniveau waarbij mensen met een lager opleiding vaker T2DM hebben. Uit verschillende internationale onderzoeken komt naar voren dat de overgrote meerderheid van moslims met type 2 diabetes mellitus (T2DM) vasten tijdens de ramadan. Vasten tijdens de ramadan gaat bij mensen met T2DM gepaard met een verhoogd risico op gezondheidsproblemen. In dit project hebben wij diabetes en ramadan voorlichtingsprogramma gemaakt om het risico op deze problemen te verkleinen. Daarbij hebben wij een bestaand Engels programma aangepast. Het programma in twee opvolgende jaren uitgevoerd in Amsterdam en bestaat uit een voorlichtingsbijeenkomst voor mensen met T2DM waarin zij informatie kregen over diabetes, informatie over de mogelijke gevaren van vasten en adviezen voor tijdens de ramadan. Het voorlichtingsprogramma is ontworpen om in eigen taal gegeven te worden en geschikt voor mensen die laaggeletterd zijn. De voorlichtingsbijeenkomsten werden in moskeeën, huisartsenpraktijken en buurtcentra georganiseerd. Zorgverleners van huisartsenpraktijken kregen extra onderwijs in het begeleiding van mensen met T2DM rondom de ramadan en een training in hoe zij effectief kunnen communiceren met mensen die laaggeletterd zijn. Voor imams werd een diabetes en ramadan handleiding ontwikkeld waarmee zij een vrijdaglezing in de moskee kunnen organiseren. Het doel van de handleiding is mensen met T2DM te voorzien van eenduidige informatie over wel of niet vasten vanuit religieusperspectief en mensen te adviseren met hun zorgverleners te overleggen over het vasten. Het programma is in twee opeenvolgende jaren uitgevoerd, geevalueerd en verbeterd in verschillende delen van Amsterdam. Daarbij bleek echter helaas dat de gehoopte structurele samenwerking tussen huisartsen praktijken en moskeeën niet haalbaar was. Uit dit project is gebleken dat dit programma zinvol is en dat de verschillende onderdelen van het programma positief werden beoordeeld door de betrokkenen. Van de 400 betrokken patiënten hebben 137 mensen toestemming gegeven om medische gegevens bij de huisarts op te vragen. In deze groep konden wij geen verbetering van de metabole instelling aantonen. Er is een blauwdruk van het programma gemaakt waarbij huisartsenpraktijken in zorggroepen jaarlijks voorafgaand aan de ramadan een voorlichtingsbijeenkomst organiseren voor moslims met T2DM en hun naasten en onderling een nascholing organiseren. In moskeeën blijkt de rol van de imam bij jaarlijks het verkondigen van een eenduidig boodschap over de ramadan en een voorlichtingsbijeenkomst tijdens de ramadan door AMAN, de meest effectieve aanpak te zijn. Het voorlichtings- en nascholingsmateriaal is toegevoegd aan de “Diabetes en ramadan Toolkit” op de website van de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) en is publiekelijk beschikbaar gesteld.