Effectstudie en procesevaluatie van twee lespakketten "Relaties en seksualiteit" en "Lekker in je vel" in de bovenbouw van het basisonderwijs

Projectomschrijving

Lessen over relationele en seksuele vorming ondersteunen kinderen bij een gezonde seksuele ontwikkeling. Rutgers WPF voert een effectstudie en procesevaluatie uit naar twee veelgebruikte lespakketten “Relaties & Seksualiteit” en “Lekker in je vel”. Voor de effectmeting worden 3 metingen uitgevoerd: 1 voormeting en 2 nametingen. De metingen worden zowel uitgevoerd onder leerlingen die de lessen volgen als onder leerlingen die geen lessen volgen. Ongeveer 1500 leerlingen vullen een vragenlijst in. Daarnaast wordt aan de hand van interviews, logboeken en vragenlijsten een procesevaluatie uitgevoerd. Docenten, de schooldirectie, leerlingen en GGD’en worden gevraagd naar motieven en randvoorwaarden voor gebruik van het lespakket. Ook wordt gevraagd naar gewenste verbeteringen. Naar aanleiding van de procesevaluatie kunnen de lespakketten eventueel worden verbeterd. Scholen, GGD’en en relevante partners worden via verschillende kanalen geïnformeerd over de resultaten. Ter bevordering van het gebruik wordt een adoptie- en implementatieplan uitgewerkt.

Verslagen


Eindverslag

In 2008 is gestart met een effectstudie en procesevaluatie van twee lespakketten "Relaties en seksualiteit" en "Lekker in je vel" in de bovenbouw van het basisonderwijs. Tot dan toe was er nog geen onderzoek uitgevoerd naar de effecten en het gebruik van deze educatieve pakketten. Wel wordt er al enige tijd aandacht besteed aan relationele en seksuele vorming van kinderen in het basisonderwijs. Zo coördineert Rutgers WPF al jarenlang in samenwerking met de GGD-en de “Week van de lentekriebels” waarmee basisscholen gestimuleerd worden aandacht te besteden aan relaties en seksualiteit. Op basis van een zes gestandaardiseerde lessen in groep 7 en zes gestandaardiseerde lessen in groep 8 zijn vragenlijsten ontwikkeld voor leerlingen om effecten op te meten. In het onderzoek is de kennis over de puberteit, relaties en seksualiteit, attitude ten aanzien van homoseksualiteit, verkering en relaties, eigen effectiviteit, assertiviteit en communicatieve vaardigheden onderzocht. Tevens is gevraagd naar de persoonlijke ervaring op het gebied van (tong-) zoenen, en verkering en via welke bronnen zij informatie krijgen over relaties en seksualiteit. 1002 Leerlingen hebben op drie momenten de vragenlijst ingevuld waarbij scholen zijn betrokken die wel en geen lessen hebben gegeven uit een van beide pakketten (twee experimentele groepen en een controlegroep). De drie metingen vonden plaats in de periode vijf maanden voorafgaand aan de lessen in groep 7, een meting direct na de lessen en een tweede nameting drie maanden na de gegeven lessen in groep 8. De docenten is gevraagd in deze periodes een logboek bij te houden zodat ook gemeten kon worden welke lessen en onderdelen wel of niet zijn gegeven, hoe de lessen zijn ervaren en welke effecten zij bij leerlingen percipieerden. Daarnaast zijn docenten, directieleden en GGD-en geïnterviewd om een breder beeld te krijgen over het keuzeproces, hoe het lespakket wordt gewaardeerd en randvoorwaarden voor gebruik. Tevens is een onderzoek verricht onder ouders om meer inzicht te krijgen in de wijze waarop ze betrokken worden bij de lessen, hoe ze hierover zijn geïnformeerd en de waardering voor lessen op school. De resultaten laten zien dat kinderen door de lessen significant meer kennis hebben opgedaan over relaties en seksualiteit en puberteit, de attitude rondom homoseksualiteit onder autochtone leerlingen is verbeterd en dat de assertiviteit en communicatieve vaardigheden zijn toegenomen.

In 2008 is de Rutgers Nisso Groep in samenwerking met ResCon en CPS gestart met de effectstudie en procesevaluatie van de lespakketten 'Relaties & Seksualiteit' en 'Lekker in je vel' in de bovenbouw van het basisonderwijs. De effectstudie is opgezet aan de hand van een pretest-posttest controlegroepdesign (voormeting en twee nametingen) met twee experimentele en één controle conditie. In 2008 zijn de voorbereidingen getroffen voor het effectonderzoek en heeft een eerste voormeting plaatsgevonden onder leerlingen in groep 7. Leerlingen van 15 scholen die gebruik maken van het lespakket ‘Lekker in je vel’ (CPS scholen), 16 scholen die gebruik maken van ‘Relaties & Seksualiteit’ (RNG scholen) en 21 scholen die beide lespakketten niet gebruiken (controle scholen) hebben hiertoe een vragenlijst ingevuld. Tussen maart en mei 2009 hebben de leerlingen van de experimentele scholen zes lessen gekregen uit het lespakket 'Relaties & seksualiteit' of 'Lekker in je vel'. Docenten hebben hierbij instructies gekregen en een draaiboek bij het lesmateriaal opdat de lessen optimaal worden uitgevoerd. Na afloop van de lessenserie heeft in juni 2009 de eerste nameting plaatsgevonden. In het voorjaar van 2010 hebben de leerlingen uit groep 8 (dezelfde leerlingen die in het leerjaar 2008-2009 les hebben gekregen over het onderwerp) nogmaals zes lessen gekregen met betrekking tot relationele en seksuele vorming. In juni 2010 zal een tweede nameting plaatsvinden bij deze leerlingen. De resultaten van de effectstudie moeten inzicht geven in de effecten op het niveau van kennis, attitude en vaardigheden en de factoren die samenhangen met het optreden of uitblijven van effecten. Naast een effectstudie is middels een procesevaluatie onder docenten, directieleden, leerlingen, ouders en GGD-en gekeken naar motieven en randvoorwaarden voor het gebruik van de lespakketten, suggesties voor verbetering en gewenste ondersteuning. Hiertoe zijn vragenlijsten ontworpen, is door docenten een logboek bijgehouden en zijn/ worden diepte-interviews afgenomen. Op basis van de uitkomsten uit de procesevaluatie en effectstudie worden de beide lespakketten vanaf het najaar 2010 desgewenst verbeterd en bijgesteld en op kleine schaal getest op aantrekkelijkheid en bruikbaarheid in het basisonderwijs. De uitkomsten uit de effectstudie en procesevaluatie worden gedeeld met de GGD-en en het basisonderwijs en aangewend voor de verbetering van de adoptie- en implementatiestrategie.

Samenvatting van de aanvraag

Vroegtijdige relationele en seksuele vorming aan jonge kinderen draagt mogelijk bij aan een positief zelfbeeld, minder verwarring en onzekerheid over de eigen seksuele ontwikkeling, verminderd risico op seksueel ongezond gedrag en beter verantwoorde seksuele keuzen op latere leeftijd. Het feit dat de huidige generatie jongeren op jongere leeftijd seksueel actief is en meer experimenteert dan enkele jaren geleden (De Graaf et al, 2005), pleit er extra voor vroegtijdig te starten met relationele en seksuele vorming. Om alle kinderen te bereiken, vroegtijdig en adequaat te informeren is het basisonderwijs hiertoe de meest geëigende setting. Voor het basisonderwijs zijn hiertoe inmiddels verschillende interventies en lesmaterialen ontwikkeld. Zo is in 1998 door het NIGZ het lespakket Relaties en Seksualiteit ontwikkeld en in 2004 op onderdelen herzien. Dit is een geïntegreerd lespakket voor groep 1 t/m groep 8 van het basisonderwijs waarin naast de lichamelijke ontwikkeling, de sociale en emotionele ontwikkeling en de seksuele gezondheid van kinderen aan de hand van uiteenlopende thema's en werkvormen aan bod komen. Met behulp van het stimuleringsproject Week van de lentekriebels, wordt het gebruik van het lespakket jaarlijks door de Rutgers Nisso Groep via regionale GGD-en in het basisonderwijs gestimuleerd. Daarnaast is er het lespakket Lekker in je vel, wat sinds 2006 op de markt is (CPS), bestaande uit zes lessen voor de bovenbouw van het basisonderwijs. In de lessen staan vooral het zelfbeeld, de zelfzorg en de relationele ontwikkeling centraal. Tot op heden is er nooit eerder onderzoek gedaan naar het gebruik en de effectiviteit van beide pakketten. Wel blijkt uit een kleine veldoriëntatie onder leerkrachten in het basisonderwijs (Kocken, 2007) dat beide lespakketten positief worden gewaardeerd en schoolbreed of alleen in de bovenbouw worden gebruikt. Leerkrachten merken op dat leerlingen al vroeg interesse hebben in seksualiteit en sterk verschillen in hun seksuele ontwikkeling en kennis over seksualiteit. Relaties en seksualiteit, waar inmiddels 1100 lespakketten van zijn verkocht, wordt mogelijk het meest gebruikt en/of in samenhang aangeboden met een methode gericht op de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen. Lekker in je vel wordt veelal gebruikt als aanvulling op de bestaande sociaal emotionele methode van CPS BOMJEDA (beter omgaan met jezelf en de ander). Een longitudinaal onderzoek naar effecten van dergelijke pakketten op latere leeftijd is helaas niet mogelijk. Wel kan inzicht verkregen worden in de middellange termijn- effecten van beide pakketten in de bovenbouw van het basisonderwijs. Aangezien beide lespakketten niet gestandaardiseerd zijn en ruimte laten voor eigen invulling, zal ten behoeve van de effectstudie een aantal lessen worden geselecteerd en als gestandaardiseerde interventie op effectiviteit worden onderzocht. Hiertoe zullen de doelen van de verschillende thema's verder worden geoperationaliseerd en in relatie tot seksuele en relationele ontwikkeling van kinderen in een onderzoeksinstrument voor kinderen worden omgezet en gepretest. De effectstudie wordt opgezet aan de hand van een pretest-posttest controlegroepdesign (voormeting en twee nametingen) met twee experimentele en een controle conditie. In de experimentele conditie worden voor elke interventie 20 scholen geselecteerd met een controleconditie van 25 scholen. De docenten uit de experimentele conditie krijgen een gratis scholing aangeboden door de RNG en CPS ter introductie op het lespakket. Naast een effectstudie zal middels een procesevaluatie onder docenten, directie, leerlingen en GGD-en gekeken worden naar motieven en randvoorwaarden voor gebruik, suggesties voor verbetering van beide pakketten en gewenste ondersteuning. Hiertoe worden vragenlijsten ontworpen, een logboek bijgehouden en enkele diepte-interviews afgenomen. De resultaten van de effectstudie moeten inzicht geven in de effecten op niveau van kennis, attitude en vaardigheden en de voorwaarden die bijdragen aan optreden of uitblijven van effecten. Op basis van de uitkomsten uit de procesevaluatie en effectstudie, worden de beide lespakketten op onderdelen desgewenst verbeterd en bijgesteld en op kleine schaal gepretest op aantrekkelijkheid en bruikbaarheid in het basisonderwijs. Gedurende het traject zullen onderwijsinstellingen en GGD-en regelmatig geïnformeerd worden over de voortgang van het onderzoek. Aan het eind van het traject zullen respondenten, directies van onderwijsinstellingen en GGD-en een beknopte rapportage ontvangen met de uitkomsten en bevindingen uit de effectstudie en procesevaluatie. Om de adoptie en het gebruik van de lespakketten in het onderwijs te bevorderen maken CPS en RNG een distributie- en implementatieplan. GGD-en krijgen middels een studiedag hiertoe gerichte informatie en ondersteuning en gezamenlijk wordt een masterclass aangeboden aan leerkrachten werkzaam in het basisonderwijs.

Onderwerpen

Kenmerken

Projectnummer:
124270001
Looptijd: 100 %
2008
2011
Onderdeel van programma:
Gerelateerde subsidieronde:
Effectiviteitsonderzoek naar succesvolle seksuele gezondheidsbevordering
Projectleider en penvoerder:
Drs. ir. I. van der Vlugt
Verantwoordelijke organisatie:
Rutgers WPF