Blog van projectleider

Michiel zit tegenover me in de spreekkamer, een creatieve 19-jarige jongen die een eerste psychose heeft doorgemaakt. De antipsychotische medicatie heeft zijn wanen onderdrukt, hij beseft nu dat de maffia niet achter hem aanzit. Hij voelt zich niet meer angstig maar in plaats daarvan leeg en duf. Voor de psychose was hij begonnen op de kunstacademie en liep zijn hoofd over van de creatieve ideeën maar nu heeft hij geen inspiratie. Hij probeerde geleidelijk zijn opleiding weer op te pakken, maar dit lukte niet goed, en nu zit hij veel op de bank thuis TV te kijken. Ook is hij 15 kilo aangekomen. Michiel  heeft de medicatie nodig maar hij heeft helaas ook last van bijwerkingen waaronder gewichtstoename en dufheid. Hij zegt dat hij zich niet meer zichzelf voelt.

Het treft me hoe ingrijpend een psychose of andere psychiatrische aandoening het leven van jongeren zoals Michiel en hun naasten kan verstoren. Vaak blijkt het moeilijk om weer terug te komen op hetzelfde niveau van functioneren als van voor de diagnose door verlies van opleiding, werk, sociale contacten en bijwerkingen van medicatie. Ik merk in de klinische praktijk en het blijkt ook uit onderzoek, dat jongeren wel weer op hun oude niveau komen als je hulp aanbiedt bij beginnende psychiatrische klachten. Bij veel andere aandoeningen wacht je ook niet met behandelen totdat iemand zich in een vergevorderd stadium van de ziekte bevindt, dan wordt de kans op behandelsucces kleiner. De vraag is, hoe bereik je deze jongeren en win je hun vertrouwen dat ze niet meteen een label krijgen opgeplakt en medicatie?

Headspace

Met onze projecten, de @Ease inloopcentra en de eHeadspace Generation Next interactieve website bereiken we jongeren voordat ze ernstig ziek worden. Beide hebben hun oorsprong in Australië. Ik stel mij Michiel voor hoe hij binnenloopt in een van deze laagdrempelige centra (er is er een in Amsterdam en een in Maastricht) of achter zijn computer met een van ons chat en zelf door de interactieve website sterker wordt. Op deze website kunnen jongeren met beginnende psychiatrische klachten chatten met een professional of met elkaar, therapie modules volgen, onderzoeken waar hun kracht ligt, informatie lezen en een afspraak maken voor een face to face gesprek. In het door ZonMw gefinancierde project ENgage YOung people earlY (ENYOY): (e)Headspace in the Netherlands, zijn we deze website aan het vertalen en aanpassen aan de Nederlandse situatie met een ervaringsdeskundig jongerenpanel. Dit project is een samenwerking van onder andere.:

• Amsterdam Universitair Medische Centra (locatie AMC en VUmc)
• Universiteit Maastricht
• de Bascule
• Mondriaan
• Buurtzorg Nederland
• het Trimbos Instituut
• Universiteit van Melbourne

In Australië zijn er al zo’n 100 laagdrempelige centra voor jongeren, genaamd Headspace. Jongeren tussen de 12 en 25 jaar die met een probleem zitten, kunnen zonder afspraak binnenlopen. Er wordt begonnen met de lichtste vorm van therapie. Met praten en vooral goed  luisteren los je vaak al veel op. Er wordt uitgegaan van de individuele hulpvraag van de jongere. Als het nodig blijkt wordt een psycholoog of psychiater ingeschakeld. Op die manier wordt de zorg stapsgewijs opgebouwd en komen diagnoses en medicatie pas later in het ziekteproces aan de orde. De nadruk ligt sterk op preventie. Deze tijdige hulp kan veel lijden voorkomen.  

Hoge Gezondheidsraad werkgroep

Gelukkig is er de laatste decennia meer aandacht voor preventie en vroege interventie wereldwijd. In westerse landen wordt uitval door psychiatrische aandoeningen een steeds groter probleem. Psychiatrische stoornissen ontstaan grotendeels vóór het 25e levensjaar. Vaak begint dat klein, bijvoorbeeld met angst of het horen van een stem. Jongeren stappen echter niet snel naar de psycholoog of psychiater omdat wij in onze maatschappij niet zo makkelijk over psychiatrische problemen spreken.

Hulp hoeft niet te betekenen dat de klachten zo snel mogelijk opgelost worden. Soms kan het doorleven van moeilijke emoties er juist voor zorgen dat iemand meer zichzelf kan worden. We kunnen daarbij leren van filosofen zoals Martin Heidegger die schreef dat emoties kunnen onthullen wat belangrijk is en dat je je niet hoeft te voegen naar de meerderheid. Of van Friedrich Nietzsche met als centraal thema van zijn werk ‘Word wie je bent’.

Psychiatrie is complex omdat zowel de biologie een rol speelt, als ook de omgeving en existentiële factoren (zingeving en zinverlies). De mengeling van deze factoren is ook bij elk individu anders. Daarom is het belangrijk dat er aandacht kan zijn voor al deze factoren in meer of mindere mate en hun interactie.

Sinds 2 jaar neem ik deel aan een werkgroep van de Hoge Gezondheidsraad in België die zich buigt over de grondslagen, functie en het gebruik van de DSM-classificatie. Het is de eerste keer dat er vanuit de overheid een aanzet wordt gegeven om het DSM-denken en de DSM classificatie te evalueren en naar alternatieven te kijken. De werkgroep - interdisciplinair samengesteld uit psychiaters, psychologen, filosofen, sociologen, een ervaringsdeskundige en een huisarts, analyseert de DSM-classificatie op epistemologisch, klinisch en organisatorisch niveau. Er zijn veel verschillende meningen maar we zijn het er over eens dat psychiatrische klachten in de meeste gevallen niet te reduceren zijn tot een hersenaandoening. Natuurlijk speelt een biologische component vaak een rol maar de subjectieve beleving is ook essentieel. De subjectieve beleving kunnen we niet meten. Misschien ooit, misschien nooit. Dat hoeft ook niet omdat al helder is dat empathisch contact tussen twee mensen helend werkt. Dit nemen we mee in onze projecten.