Gezond op weg naar het pensioen (v/m)? Veranderingen in de gezondheid van oudere vrouwelijke en mannelijke werknemers afhankelijk van hun genderidentiteit en werkbelasting

GEZONDHEID EN GENDER BIJ OUDERE WERKNEMERS In de levensfase die voorafgaat aan de officiële pensioenleeftijd loopt de arbeidsdeelname van vrouwen achter bij die van mannen. Onder oudere werknemers hebben vrouwen vaker gezondheidsproblemen dan mannen. Het sekseverschil in gezondheid vormt een belemmering voor een volledige implementatie van beleid dat erop is gericht dat oudere werknemers langer doorwerken. Dit onderzoek beoogt de implementatie van dit beleid te verstevigen door gendergerelateerde factoren te onderzoeken die mogelijk ten grondslag liggen aan de gezondheidsverschillen tussen vrouwelijke en mannelijke werknemers. In onderzoek naar gezondheidsverschillen tussen vrouwen en mannen (dus biologische sekseverschillen) blijven genderverschillen onderbelicht. Gender wordt opgevat als de resultante van ‘een sociaal en cultureel proces waarbij aan mannen en vrouwen verschillende rollen en gedragingen worden toegeschreven, inclusief de wisselwerking met psychologische aspecten daarvan’ (ZonMw 2018, p. 7). In het voorgestelde onderzoek wordt het ‘sociale en culturele proces’ gespecificeerd als de arbeidsmarktpositie gedurende de gehele levensloop. Vier structurele aspecten vormen tezamen een zogenaamde ‘arbeidsmarkt-gender’-identiteit, te weten opleidingsniveau, man-vrouw verhouding in de sector waarin men werkt, aantal uren werk per week, en het verlenen van mantelzorg. In vergelijking met mannen hebben vrouwen van de huidige generatie oudere werknemers een lager opleidingsniveau, zijn zij vaker werkzaam in door vrouwen gedomineerde en lager betaalde beroepen, werken zij vaker parttime, en geven zij vaker mantelzorg. Psychologische genderaspecten kunnen worden uitgedrukt in de mate waarin vrouwen – en vice versa, mannen – zich vrouwelijk of mannelijk voelen, kortweg hun psychologische ‘genderidentiteit’. Het voorgestelde onderzoek beoogt zowel de arbeidsmarkt-gerelateerde als de psychologische genderidentiteit te onderzoeken als specifiekere verklaringen voor de bekende gezondheidsverschillen tussen oudere vrouwelijke en mannelijke werknemers dan biologische sekse-kenmerken. De structurele arbeidsmarktpositie van oudere werknemers is bepaald gedurende de gehele voorafgaande levensloop. Aandacht hiervoor vergroot het inzicht in achterliggende processen in huidige genderverschillen en biedt aanknopingspunten voor het inrichten van een gelijkwaardiger arbeidsmarktpositie van komende generaties werknemers. Het arbeidsverleden biedt echter weinig aanknopingspunten om sekseverschillen in gezondheid te verkleinen en langer doorwerken te bevorderen bij de huidige generatie oudere werknemers. Wél kan aanpassing van de huidige werkomstandigheden een aanknopingspunt zijn. Daarom richt het voorgestelde onderzoek zich bovendien op de werkbelasting als mogelijk verklarende factor in de relatie tussen gender en gezondheid. VRAAGSTELLING De vraagstelling bestaat uit een oriënterende vraag vooraf (1) en twee hoofdvragen (2 en 3, zie diagram in bijlage): 1. Hoe sterk hangen de biologische sekse, de arbeidsmarkt-genderidentiteit en de psychologische genderidentiteit met elkaar samen? 2. In hoeverre hangen de biologische sekse, de arbeidsmarkt-genderidentiteit en de psychologische genderidentiteit samen met (veranderingen in) fysieke en mentale gezondheid? 3. Wat is de mediërende rol van de werkbelasting in ieder van deze associaties? DATASET Gebruik wordt gemaakt van vier meetmomenten bij deelnemers aan de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) tussen 2012-13 en 2018-19. In het in 2012-13 geïncludeerde cohort zijn longitudinale gegevens beschikbaar over zowel fysieke en mentale gezondheid als genderidentiteit en werkbelasting. Voor dit onderzoek worden deelnemers van 55 jaar en ouder die betaald werk doen en nog niet de officiële pensioenleeftijd hebben bereikt (n=617; 54% mannen en 46% vrouwen) geselecteerd.