Het kompas van gezonde slimme wijken: een framework voor de ontwikkeling van een nieuwe gezonde en inclusieve wijk

Slimme wijken zijn in opmars, maar hoe bouw je een dergelijke wijk die ruimte creëert voor het sociale aspect van gezondheid, vooral voor mensen met een lage SES (sociaaleconomische status)? GELIJK focust zich op het ontwikkelen van een woonomgeving waarin deze doelgroep zich thuis voelt. In de wijk Malvalaan wordt daarom geïnvesteerd in slimme oplossingen om het gemeenschapsgevoel onder bewoners te stimuleren. Met een “Kompas” biedt zij professionals in het ruimtelijk domein handvatten.

Doel

Het doel van het onderzoek was het ontwikkelen van strategieën voor ruimtelijk ontwerp en planning voor de (her)inrichting van een wijk die gelijke kansen voor participatie voor alle bewoners stimuleert, inclusief woningvormen, voorzieningen, ontmoetingsplekken, ‘place making’ en de integrale samenwerking tussen diverse stakeholders, om zodoende een sociaal gezonde wijk te creëren, die bijdraagt aan sociale cohesie en gezondheid.

De onderzoeksvraag luidde: ‘Hoe kan een slimme wijk ingericht worden die bijdraagt aan de sociale gezondheid van kwetsbare bewoners?’.

Aanpak/ werkwijze

Dit onderzoek heeft plaatsgevonden bij de casus SLIMme wijk Malvalaan te Aalst-Waalre. Het betreft de herinrichting van een kavel met drie sociale-huurappartementengebouwen en een nieuw verpleeghuis voor mensen met vergevorderde dementie. Ruimte maken voor sociale gezondheid en ontmoetingen vereist gedegen kennis van de gebruiker en participatieve realisatiemethoden. Het onderzoek was overwegend kwalitatief en werkte vanuit het Empathisch Ontwerp Framework, met geïntegreerde ruimtelijke, sociale en technologische aspecten. Om daarbinnen een open proces van co-creatie te waarborgen en de expertise van de betrokken stakeholders te waarborgen, zijn evidence-informed methoden toegepast. Bewoners, vooral kwetsbare groepen, waren een belangrijke focus en werden actief betrokken om aan te kunnen sluiten op hun behoeften.

Samenwerkingspartners

TU Eindhoven (Department of Built Environment/ Smart Architectural Technologies) en Tilburg University (Social and Behavioral Sciences / Tranzo, Scientific center for care and welfare) vormden voor dit project een consortium met woningcorporatie Wooninc., ouderenzorgorganisatie Oktober en gemeente Waalre. In een eerdere fase van het project hebben gemeente Helmond, Slimmer Leven, GGD Brabant-Zuidoost, InnoSportLab en Peel Duurzaam Gezond een waardevolle bijdrage geleverd. Het consortium werkte ook samen met de andere MRVG consortia RuimteGIDS (UM), PARTIGAN (WUR) en Space2Move (RUN).

Resultaten

Het project GELIJK heeft het praktijkinstrument ‘Het kompas van GELIJK’ opgeleverd, dat ontwerp- en realisatierichtlijnen biedt voor de inrichting van een slimme wijk die sociale gezondheid en participatie bevordert voor bewoners met een lage sociaaleconomische status en met dementie, waarin ontmoeting centraal staat. Dit praktijkinstrument is bedoeld voor professionals in het ruimtelijk domein in een multi-stakeholder samenwerking.

De Kennisagenda van GELIJK werd opgesteld en de methodologie ‘Empathisch Ontwerp Framework’ verder uitgediept. Twee boeken ‘Het Zilveren Kompas’ (ontwerpvarianten) en ‘Ruimte voor gelijkheid: ruimte als instrument voor ontmoeting’ (bewustwording en ontwerpprincipes) verschijnen in 2024. Tot eind 2023 zijn 5 wetenschappelijke en vakpublicaties en meer dan 5 artikelen in populaire media gepubliceerd, meer dan 85 presentaties gegeven en 10 workshops georganiseerd waarin kennisdeling uit het project centraal stond. Tot slot is de wetenschappelijke kennis geïmplementeerd in de praktijk; in de vorm van toepassing in het stedenbouwkundig plan, de realisatie van de ruimtelijke interventie ‘Het informatiepunt’, de realisatie van de sociale interventie ‘Het participatieplan’ en in beleid van de betrokken gemeente, woningcorporatie en zorgorganisatie.