The impact of the COVID-19 pandemic on death and bereavement (the CO-LIVE project)

Ten tijde van de 1e COVID-19-golf in het voorjaar van 2020 werden veel maatregelen getroffen  om verspreiding van het virus te beperken. Onderdeel van die maatregelen waren beperkingen in de zorg, zoals afstand houden, bezoekrestricties en de verplichting om beschermende kleding te dragen.

Doel

Het bieden van klinische ondersteuning voor de praktijk in het vinden van de juiste balans tussen enerzijds het veiligstellen van zorg en anderzijds het adresseren van grote volksgezondheidsbelangen, en zorg bieden die humaan is en tegemoetkomt aan de behoeften van patiënten in de stervensfase en hun familieleden.

Aanpak/werkwijze

Wij onderzochten aan de hand van vragenlijsten en interviews wat deze maatregelen hebben betekend voor naasten en zorgverleners van mensen die in deze periode overleden.

Resultaten

De onzekerheid rond het virus uit de beginperiode, het gebrek aan contactmogelijkheden, de nadruk op regels en protocollen waardoor compassie en emotionele steun onder druk kwamen te staan, hadden allemaal veel impact op nabestaanden én zorgverleners. Zorgverleners waren vaak gestrest, voelden zich uitgeput en vonden het werk emotioneel en/Of fysiek zwaar. De COVID-19 epidemie heeft ons laten zien dat zorg in de laatste levensfase altijd zijn humane en persoonsgerichte karakter moet blijven behouden.

Producten

Boekje Achter een masker van verdriet
10 bevindingen vanuit de 1e coronagolf
Ida en Agnes foto's

Inmiddels hebben projectleider Ida Korfage, hoogleraar Agnes van der Heide en collega's de eerste bevindingen binnen. 'Door het grillige verloop van COVID-19 kunnen zorgverleners soms lastig het juiste moment bepalen om naasten op te roepen voor het afscheid,' vertelt Korfage.

> Lees het interview

Producten

Titel: Dying in times of the coronavirus: An online survey among healthcare professionals about end-of-life care for patients dying with and without COVID-19 (the CO-LIVE study).
Auteur: Onwuteaka-Philipsen BD, Pasman HRW, Korfage IJ, Witkamp E, Zee M, van Lent LG, Goossensen A, van der Heide A.
Magazine: Palliative Medicine
Titel: Dignity reflections based on experiences of end-of-life care during the first wave of the COVID-19 pandemic: A qualitative inquiry among bereaved relatives in the Netherlands (the CO-LIVE study).
Auteur: Becqué YN, van der Geugten W, van der Heide A, Korfage IJ, Pasman HRW, Onwuteaka-Philipsen BD, Zee M, Witkamp E, Goossensen A.
Magazine: Scandinavian Journal of Caring Sciences
Titel: Dying in times of COVID-19: Experiences in different care settings - An online questionnaire study among bereaved relatives (the CO-LIVE study)
Auteur: Berivan Yildiz, Ida J Korfage, Erica Fe Witkamp, Anne Goossensen, Liza Gg van Lent, H Roeline Pasman, Bregje D Onwuteaka-Philipsen, Masha Zee, Agnes van der Heide
Magazine: Palliative Medicine
Link: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9006387/

Verslagen


Eindverslag

Aanleiding Ten tijde van de eerste COVID-19 golf in het voorjaar van 2020 werden veel maatregelen getroffen om verspreiding van het virus te beperken. Onderdeel van die maatregelen waren beperkingen in de zorg, zoals afstand houden, bezoekrestricties en de verplichting om beschermende kleding te dragen. Onderzoek Wij hebben middels vragenlijsten en interviews onderzocht wat deze maatregelen hebben betekend voor naasten en zorgverleners van mensen die in deze periode overleden. Resultaten De onzekerheid rond het virus uit de beginperiode, het gebrek aan contactmogelijkheden, de nadruk op regels en protocollen waardoor compassie en emotionele steun onder druk kwamen te staan, hadden allemaal veel impact op nabestaanden én zorgverleners. Zorgverleners waren vaak gestrest, voelden zich uitgeput en vonden het werk emotioneel en/of fysiek zwaar. Impact De COVID-19 epidemie heeft ons laten zien dat zorg in de laatste levensfase altijd zijn humane en persoonsgerichte karakter moet blijven behouden.
De COVID-19-crisis heeft grote impact gehad op de zorg voor patiënten in de laatste levensfase en hun naasten. Dit geldt voor patiënten met COVID-19, maar ook voor patiënten die aan andere ziekten overleden. Omdat de COVID-19-epidemie waarschijnlijk niet de laatste epidemie in de wereld is, moeten we nu al proberen lering te trekken uit de ervaringen van betrokkenen. In een open online vragenlijstonderzoek onder naasten en zorgverleners van overleden patiënten werd inzicht verkregen in hoe zorg aan het einde van het leven werd verleend tijdens de COVID-19 pandemie. De eerste resultaten laten zien dat in een significante minderheid van de gevallen deze zorg als suboptimaal en soms zelf als ontluisterend werd ervaren, door zowel familieleden als zorgverleners. Met kwalitatieve diepte-interviews, follow-up vragenlijsten en bijeenkomsten van deskundigen wordt thans getracht meer inzicht te verkrijgen in: 1. de kenmerken, barrières en facilitatoren van kwalitatief hoogwaardige zorg aan het einde van het leven tijdens de COVID-19 pandemie, 2. wat het heeft betekend om afscheid te moeten nemen en hoe rouwverwerking is verlopen tijdens de COVID-19-pandemie, en 3. welke aanbevelingen hieruit volgen voor goede gepersonaliseerde zorg aan het einde van het leven waarbij de veiligheidsrichtlijnen om verdere verspreiding van het virus te voorkomen op een optimale manier in acht worden genomen.

Onderwerpen

Palliatieve zorg
Corona
COVID-19
Nazorg
Ondersteuning zorgnetwerk
Rouw

Kenmerken

Projectnummer:
844001803
Looptijd: 100%
2020
2023
Gerelateerde programma's:
Gerelateerde subsidieronde:
Bottom-up ronde COVID-19 aandachtsgebied 2
Projectleider en penvoerder:
Dr. I.J. Korfage
Verantwoordelijke organisatie:
Erasmus MC

Domeinen

In het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland leest u meer over de onderwerpen structuur en proces, stervensfase en verlies en rouw.

Domein 2.1: markering
Domein 7: stervensfase
Domein 8: verlies en rouw

Relevante links

Meer informatie over COVID-19
Meer informatie over palliatieve zorg