Toolbox voor signaleren en bespreken van zingevingsvragen: actieonderzoek in Noord-Holland en Flevoland.

Door ingrijpende gebeurtenissen bij henzelf of in nabije omgeving, zoals ziekte, naderende dood, of door kwetsbare omstandigheden als ouderdom en eenzaamheid kunnen mensen te maken krijgen met zingevingsvragen In 2010 werd een Richtlijn Spirituele Zorg uitgebracht die invulling gaf aan spirituele zorg vanuit een multidisciplinaire benadering met verschillende rollen voor artsen, verpleegkundigen en geestelijk verzorgers. Geestelijk verzorgers worden hierin beschouwd als de deskundige in het omgaan met levensvragen, zingeving, spiritualiteit en ethische afwegingen. Sinds kort zijn in de eerste lijn geestelijk verzorgers, met name gericht op op palliatieve patiënten en hun naasten en ouderen (50+), beschikbaar via netwerken Palliatieve Zorg, ook in de bij dit actieonderzoek betrokken netwerkregio’s (Midden- en Zuid Kennemerland, Amstelland & Meerlanden, Amsterdam-Diemen, Gooi en Vechtstreek en Almere). In de praktijk wordt echter nog beperkt gebruik gemaakt van deze mogelijkheid tot consulten bij geestelijk verzorgers. Er is nog onbekendheid met de functie en beschikbaarheid van geestelijk verzorgers voor zowel burgers als (zorg)professionals. In de regio’s van dit actieonderzoek wordt in de projectgroep die betrokken is bij deze aanvraag ervaren dat zorgprofessionals zich niet altijd bewust zijn van mogelijk aanwezige levensvragen bij patiënten en ervaren zij ook verlegenheid en ongemak bij het bespreekbaar maken hiervan. Omdat niet alle ouderen met zingevingsvragen regelmatig in contact komen met zorgprofessionals zoals wijkverpleegkundige en huisarts, is het belangrijk ook professionals en vrijwilligers in het sociale domein bekwaam te maken in het signaleren en bespreekbaar maken van vragen omtrent zingeving. In de context van de ervaren belemmeringen van (zorg)professionals en vrijwilligers is de probleemstelling van dit actieonderzoek: ´Hóe kunnen professionals en vrijwilligers in de zorg en het sociale domein bekwaam maken in het signaleren en bespreekbaar maken van zingevingsvragen bij burgers (patiënten, ouderen en (hun) naasten/mantelzorgers) in de vijf regio’s in Noord-Holland en Flevoland. In dit actieonderzoek zal worden toegewerkt naar het ontwikkelen van een ‘toolbox’ voor (zorg)professionals en vrijwilligers. Hierin zitten verschillende tools die ingezet kunnen worden in (1) bewust worden, (2) signaleren en (3) bespreekbaar maken van zingevingsvragen bij burgers en (4) borgen van deze nieuwe kennis en vaardigheden in de praktijk. De ‘tools’ worden toegesneden op de verschillende doelgroepen van eerstelijns zorgprofessionals of professionals en vrijwilligers in het sociale domein, en de lokale context (regio’s). Geestelijk verzorgers zullen een centrale rol spelen in het bekwaam maken van (zorg)professionals en vrijwilligers, zoals het geven van een training of coaching on the job. Ook spelen zij een centrale rol in het kiezen, ontwikkelen en evalueren van tools. Het actieonderzoek zal worden geleid door een projectgroep, die bestaat uit een actieonderzoeker en vier projectleiders geestelijk verzorging van de vijf regio’s (één projectleider heeft twee regio’s onder haar hoede) die de dagelijkse taken op zich neemt, de toolbox ontwikkelt en uitprobeert. De projectgroep wordt ondersteund door een brede klankbordgroep van leden die de doelgroepen zorgprofessionals of vrijwilligers vanuit zorg en het sociale domein, cliënten (kwetsbare burgers, mantelzorgers), geestelijk verzorgers en onderwijs vertegenwoordigen. Door regelmatige bijeenkomsten ontstaat er een leeromgeving waarin van elkaar geleerd wordt over te implementeren tools, belemmerende en faciliterende factoren in de implementatie, en voorwaarden voor een goede borging en gebruik van de tools in de toekomst. Methoden die de actieonderzoeker onder meer gebruikt om het proces te ondersteunen zijn literatuuronderzoek, (groeps)interviews met betrokkenen, observaties, evaluatie via vragenlijsten na gebruik van een training-tool. Daarnaast zullen de projectleiders geestelijke verzorging en getrainde professionals en vrijwilliger in een logboekje hun activiteiten registreren. In het eerste jaar van het actieonderzoek wordt de volgende cyclus doorlopen: voorbereiding, evaluatie en analyse van bestaande tools, vooronderzoek en aanpassing / ontwikkeling van tools, implementatie van aangepaste of nieuwe tools, evaluatie en analyse van nieuwe tools. Op basis hiervan wordt de 1e versie van de toolbox gemaakt. Het tweede jaar staat in het teken van disseminatie, borging en kennisdeling. De projectgroep plant implementatie voor nieuwe gebieden/doelgroepen, gaat na of voor nieuwe doelgroepen aanpassingen nodig zijn en voert dit disseminatieplan uit. De actieonderzoeker verzamelt gegevens voor de tweede versie van de toolbox. Er zal een plan worden geformuleerd over het beheren van de toolbox, en over financiering en inbedding in bestaande structuren. Ook zal er bekendheid gegeven worden aan de toolbox in diverse media, congressen en bijeenkomsten.