Mobiele menu

Voorkomen van ziekenhuisopnamen aan het levenseinde. Redenen, oorzaken en vermijdbaarheid van ongewenste ziekenhuisopnamen in de laatste drie maanden voor het overlijden.

Veel patiënten in Nederland belanden in de laatste 3 levensmaanden in een ziekenhuis. Soms zelfs in meerdere zorginstellingen. Dat is belastend voor de patiënt, en voor zijn naasten. Veruit de meeste Nederlanders willen dan ook het liefste thuis sterven. Het voorkomen van een ziekenhuisopname is daarmee een belangrijk doel van palliatieve zorg.

Doel

Er was nog weinig bekend over de redenen/oorzaken en determinanten van ziekenhuisopnamen kort voor het overlijden en de vermijdbaarheid ervan. We richtten ons daarom op de redenen/oorzaken en determinanten van opnamen in het ziekenhuis in de 3 maanden voor het overlijden, de vermijdbaarheid van deze opnamen en de wenselijkheid hiervan. Ook inventariseerden we mogelijke interventies om ziekenhuisopnamen te vermijden.

Aanpak/werkwijze

We onderzochten met een secundaire analyse van data gegevens over ziekenhuisopnamen van palliatieve patiënten in waarneemdiensten van huisartsenposten. Daarnaast een vragenlijstonderzoek en diepte-interviews met huisartsen, wijkverpleegkundigen en nabestaanden. Ook organiseerden hebben we expertbijeenkomsten om interventies die ziekenhuisopnames potentieel kunnen vermijden te inventariseren.

Samenwerkingspartners

We hebben samengewerkt met het Nivel en het universitair medisch centrum Utrecht,

Resultaten

De voornaamste redenen voor ziekenhuisopnames in de laatste levensmaanden zijn symptomatische problemen (benauwdheid, digestieve problemen en cardiovasculaire problemen). Ziekenhuisopnames blijken lang niet altijd ongewenst (69% wilde op het moment dat moest worden besloten over ziekenhuisopname wel naar het ziekenhuis). Achteraf gezien vond een kwart van de huisartsen dat de ziekenhuisopname van hun patiënt vermeden had kunnen worden, met name door een proactieve houding van de arts zelf en betere communicatie tussen artsen onderling en artsen en verpleegkundigen. Uit interviews met artsen, verpleegkundigen en naasten komt naar voren dat er 5 strategieën zijn die in samenhang uitgevoerd moeten worden en de potentie hebben om ziekenhuisopnames in de laatste levensfase te voorkomen:

  1. Markeren dat de dood nadert en een omslag maken in het denken.
  2. In staat zijn om acute behandelingen en zorg te geven aan het levenseinde.
  3. Anticiperende gesprekken en interventies uitvoeren voor het omgaan met te verwachten problemen.
  4. Op een holistische wijze begeleiden en monitoren van patiënten en familie gedurende het ziekteproces.
  5. Continuïteit in zorg en behandeling thuis.

Ook is gebleken dat overdrachten naar huisartsenposten en meer visites door de huisarts aan de patiënt thuis in de laatste maanden voor het overlijden ziekenhuisopnames kunnen voorkomen.

Producten

Titel: Mantelzorgbelasting aan het levenseinde, een mixed methods studie vanuit het perspectief van mantelzorgers en huisartsen.
Titel: Burden for family carers at the end of life; a mixed-method study of the perspectives of family carers and GPs
Titel: Reasons for hospitalisation at the end of life: differences between cancer and non-cancer patients
Titel: Avoidable Hospitalizations in the Last Phase of Life
Titel: Vermijdbare ziekenhuisopnamen aan het levenseinde
Titel: Avoidability of hospitalisations at the end of life, from the general practitioners’ perspective; a mixed method study
Titel: Ziekenhuisopname aan het levenseinde, redenen en vermijdbaarheid
Titel: Symptomen en zorgaspecten bij patiënten die in de palliatieve fase wel of niet overgeplaatst worden van thuis naar het ziekenhuis na contact met de huisartsenpost
Titel: Hospital Referrals by Out-of-hours General Practioners.
Titel: Ziekenhuisverwijzingen van patiënten in de palliatieve fase
Titel: Symptomen en zorgaspecten bij patiënten die in de palliatieve fase wel of niet overgeplaatst worden van thuis naar het ziekenhuis na contact met de huisartsenpost
Titel: Challenges of qualitative interviews following results of a quantitative questionnaire?
Titel: Verslag Expertmeeting “Vermijdbare ziekenhuisopnamen aan het levenseinde”
Titel: Verslag Expertmeeting “Vermijdbare ziekenhuisopnamen aan het levenseinde”
Titel: End-of-life hospital referrals by out-of-hours general practioners
Auteur: De Korte-Verhoef MC, Pasman HRW, Schweitzer BPM, Francke AL, Onwuteaka-Philipsen BD, Deliens L
Magazine: BMC Family Practice
Titel: End-of-life hospital referrals by out-of-hours general practitioners: a retrospective chart study
Auteur: Maria C De Korte-Verhoef, H Roeline W Pasman, Bart PM Schweitzer, Anneke L Francke, Bregje D Onwuteaka-Philipsen and Luc Deliens
Titel: Burden for family carers at the end of life; a mixed-method study of the perspectives of General practitioners and family carers; a mixed method study.
Auteur: De Korte-Verhoef MC, Pasman HRW, Schweitzer BPM, Francke AL, Onwuteaka-Philipsen BD, Deliens L.
Magazine: BMC palliative care
Titel: General practitioners’ perspectives on the avoidability of hospitalisations at the end of life: A mixed-method study.
Auteur: De Korte-Verhoef MC, Pasman HRW, Schweitzer BPM, Francke AL, Onwuteaka-Philipsen BD, Deliens L.
Magazine: Palliative Medicine
Titel: Reasons for hospitalisations at the end of life: differences between cancer and non-cancer patients.
Auteur: De Korte-Verhoef MC, Pasman HRW, Schweitzer BPM, Francke AL, Onwuteaka-Philipsen BD, Deliens L.
Magazine: Supportive Care in Cancer

Verslagen


Eindverslag

Voor Nederland geldt dat ongeveer de helft van de patiënten in de laatste drie maanden voor het overlijden nog één of meerdere keren wordt opgenomen in het ziekenhuis. Omdat ziekenhuisopnames belastend kunnen zijn is het belangrijk dat deze waar mogelijk en wenselijk worden voorkomen. Bovendien kan met het voorkomen van ziekenhuisopnames worden vermeden dat patiënten in het ziekenhuis overlijden, waarmee tegemoet gekomen kan worden aan de wens van veel Nederlanders om thuis te sterven. Tot nu toe was nog weinig bekend over de redenen/oorzaken van ziekenhuisopnames in de laatste levensfase, de wenselijkheid ervan en de vermijdbaarheid ervan. Dit is onderzocht met dit onderzoeksproject dat bestond uit vier delen: 1) Secundaire analyses van data over ziekenhuisopnamen van palliatieve patiënten in waarneemdiensten van huisartsenposten, 2) vragenlijstonderzoek onder huisartsen, wijkverpleegkundigen en nabestaanden, 3) interviews met huisartsen, wijkverpleegkundigen en nabestaanden, 4) een expert-bijeenkomst om interventies die ziekenhuisopnames potentieel kunnen vermijden te inventariseren.
Uit het onderzoek komt naar voren dat de meest voorkomende voornaamste redenen voor ziekenhuisopnames in de laatste levensmaanden symptomatische problemen betreffen (benauwdheid, digestieve problemen en cardiovasculaire problemen). Ziekenhuisopnames blijken lang niet altijd ongewenst (69% wilde op het moment dat moest worden besloten over ziekenhuisopname wel naar het ziekenhuis). Dit neemt niet weg dat een deel van de ziekenhuisopnames wel vermeden had kunnen worden. Achteraf gezien vond een kwart van de huisartsen dat de ziekenhuisopname van hun patiënt vermeden had kunnen worden, met name door een pro actieve houding van de arts zelf en betere communicatie tussen artsen onderling en artsen en verpleegkundingen. Uit interviews met artsen, verpleegkundigen en naasten komt naar voren dat er vijf strategieën zijn die in samenhang uitgevoerd moeten worden, die de potentie hebben om ziekenhuisopnames in de laatste levensfase te voorkomen: 1) Markeren dat de dood nadert en een omslag maken in het denken; 2) In staat zijn om acute behandelingen en zorg te geven aan het levenseinde; 3) Anticiperende gesprekken en interventies uitvoeren voor het omgaan met te verwachten problemen; 4) Op een holistische wijze begeleiden en monitoren van patiënten en familie gedurende het ziekteproces; 5) Continuïteit in zorg en behandeling thuis. Daarnaast is gebleken dat overdrachten naar huisartsenposten en meer visites door de huisarts aan de patiënt thuis in de laatste maanden voor het overlijden ziekenhuisopnames kunnen voorkomen.
Belangrijke interventies om ziekenhuisopnames in de laatste levensfase te voorkomen die zijn geïdentificeerd in het onderzoek (met name in de expert meeting) zijn: inzet van multidisciplinaire thuiszorgteams, gestructureerde overdracht naar de huisartsenpost, standaard “zo nodig” medicatie in de koelkast bij de patiënt thuis, een zorgplan bij de patiënt thuis (voor betere overdracht, maar ook voor meer regie bij de patiënt leggen), een landelijke informatiecampagne over palliatieve zorg om zo kennis van burgers te verhogen over wat mogelijk is in de laatste levensfase, en aandacht voor mantelzorgers.

Voor Nederland geldt dat ongeveer de helft van de patiënten in de laatste drie maanden voor het overlijden nog één of meerdere transities tussen zorgsettingen ondergaat, meestal naar het ziekenhuis. Omdat ziekenhuisopnamen erg belastend kunnen zijn voor patiënten en omgeving, is het voorkomen van ziekenhuisopnamen in de laatste levensfase een belangrijk doel van palliatieve zorg. Bovendien kan met het voorkomen van ziekenhuisopnamen worden vermeden dat patiënten in het ziekenhuis overlijden, waarmee tegemoet gekomen kan worden aan de wens van veel Nederlanders om thuis te kunnen sterven. Tot nu toe is nog weinig bekend over de redenen/oorzaken en determinanten van ziekenhuisopnamen kort voor het overlijden en de vermijdbaarheid ervan. Het voorgestelde project richt zich daarom op de redenen/oorzaken en determinanten van opnamen in het ziekenhuis in de drie maanden voor het overlijden, de vermijdbaarheid van deze opnamen, en de wenselijkheid hiervan, en inventariseert mogelijke interventies om ziekenhuisopnamen te vermijden. Het onderzoek bestaat uit vier delen: 1) Secundaire analyses van data over ziekenhuisopnamen van palliatieve patiënten in waarneemdiensten van huisartsenposten, 2) vragenlijstonderzoek onder huisartsen, wijkverpleegkundigen en nabestaanden om vanuit drie perspectieven redenen/oorzaken en determinanten van ziekenhuisopnamen in kaart te brengen, 3) interviews met huisartsen, wijkverpleegkundigen en nabestaanden bij een beperkte selectie van casus, om meer diepgaande informatie te krijgen over deze redenen/oorzaken en determinanten en van de potentiële vermijdbaarheid van ziekenhuisopnamen, 4) expert-bijeenkomsten om in te schatten welk deel van de ziekenhuisopnamen potentieel vermijdbaar is en interventies inventariseren die ziekenhuisopnamen potentieel vermijden. Het voorgestelde onderzoek is relevant voor het nieuwe zorgmodel, omdat in kaart wordt gebracht of het vroegtijdig inzetten van palliatieve zorg van invloed is op ziekenhuisopnamen in de laatste drie maanden voor het overlijden en omdat het onderzoek aanknopingspunten kan bieden om belastende en ongewenste opnamen in het ziekenhuis te vermijden.

Kenmerken

Projectnummer:
11510005
Looptijd: 100%
Looptijd: 100 %
2009
2015
Gerelateerde programma's:
Gerelateerde subsidieronde:
Projectleider en penvoerder:
Dr. H.R.W. Pasman
Verantwoordelijke organisatie:
Amsterdam UMC - locatie VUmc