Als suïcide en suïcidale uitingen je dag kleuren: wat doet dat dan met jou en mij? Een kwalitatief onderzoek naar de ervaringen en behoeften van jongeren en hulpverleners in de JeugdzorgPlus en ketenpartners.
Het doel van dit onderzoek is om verdiepend inzicht te krijgen hoe er binnen leefgroepen in de JeugdzorgPlus wordt omgegaan met suïcidale situaties en uitspraken. Werken met suïcidale jongeren stelt hulpverleners vroeg of laat voor een dilemma: Is de jongere nog handelingsbekwaam of moet de jongere tegen zichzelf beschermd worden en moet de regie overgenomen worden? De invloed van suïcidaal gedrag op het leefklimaat is groot. Door incidenten ontstaat er onrust en spanning op de groep. Suïcidaal gedrag en incidenten veroorzaken paniek, angst en stress bij jongeren (en vaak ook bij PM’ers) op de leefgroep. De sfeer wordt daardoor gespannen en somber.
De geïnterviewde professionals geven aan hoe suïcidaal gedrag en automutilatie-incidenten hen persoonlijk en professioneel raakt. Door de concentratie van jongeren met complexe psychiatrische problematiek op de leefgroepen en het aantal geslaagde suïcides, is het werk zwaar. Hulpverleners hebben ondersteuning, bijscholing en supervisie nodig om dit moeilijke werk vol te kunnen houden. Uit de interviews kwam naar voren dat hier niet altijd tijd voor gemaakt wordt. Hulpverleners noemen meerdere complicerende factoren die het adequaat omgaan met suïcidaal gedrag en automutilatie bemoeilijken i.e.: hoge werkdruk, personeelsverloop, kennisgebrek, tijdsgebrek, groepsgrootte, gebrek aan alternatieve middelen voor isolatie, teamdynamiek, taboe op suïcide en een complexe doelgroep.
Alle geïnterviewde jongeren geven aan behoefte te hebben aan nabijheid, hoop en contact bij dreigende suïcidaliteit en automutilatie. Responsieve reacties op suïcidaal gedrag zijn helpend; zij dragen bij aan een positief leefklimaat. Praten over suïcidaliteit en automutilatie biedt relationele veiligheid en werkt preventief. Echter, de realiteit is dat er veelal beheersmatig gereageerd (plaatsing in isoleer, fixatie, cameratoezicht, etc.) wordt op suïcidaal gedrag. Jongeren durven, uit angst om in isoleer geplaatst te worden, niet te praten over suïcidaliteit en zelfbeschadiging. Praten heeft immers consequenties, wat tot gevolg heeft dat jongeren zwijgen over hun suïcidale gedachten. Maar, als er geen contact en verbinding is tussen hulpverleners en jongeren om over suïcidaliteit en automutilatie te praten, kunnen hulpverleners de situatie niet goed inschatten. Dit leidt tot gevoelens van onmacht bij hulpverleners en vervolgens tot nóg meer beheersmatige maatregelen om wel de veiligheid te kunnen garanderen en risico’s te verkleinen. Aldus heeft beheersmatig handelen in reactie op suïcidaal gedrag de neiging zichzelf te versterken.
Samenwerking in de keten verloopt vaak stroperig. Het grote aantal disciplines dat betrokken is bij een suïcidale jongere maakt de samenwerking complex. Het werkveld heeft behoefte aan snelle triage, consultatie en kennisuitwisseling zonder dat er eerst een formeel hulpverleningstraject gestart moet worden. De kwaliteit van de overdracht, biedt ruimte voor verbetering.
Geconcludeerd kan worden dat dit onderzoek erop wijst dat het huidige JeugdzorgPlus systeem onvoldoende recht doet aan de behoefte van (suïcidale) jongeren. Dit roept vragen op als: Hoe zorgen we voor een positief, ontwikkelingsgericht leefklimaat binnen de gesloten setting waarin vorm en invulling wordt gegeven aan de psychologische basisbehoeften van jongeren? En hoe zorgen we voor daartoe goed uitgeruste professionals? Hoe gaan we dit met elkaar organiseren? Maar ook: Wat doen we al goed, en wat kunnen we daar van leren? De resultaten uit dit rapport suggereren dat werken vanuit contact en nabijheid leidt tot minder suïcidaal gedrag en minder gedwongen afzonderen binnen de JeugdzorgPlus.
Kalenderboekje, film en artikelen
Binnen het project zijn een kalenderboekje en een film ontwikkeld om het gesprek over suïcidaliteit en zelfbeschadiging in de hulpverleningssetting te vergemakkelijken. De tools bieden handvatten om het gesprek te voeren. Daarnaast zij ook twee Open Access artikelen gepubliceerd.
Kalenderboekje 'Een stil gevecht'