Thema 3. Kennisbevordering over de effectiviteit van psychosociale interventies voor kinderen met ADHD en druk gedrag.
In het consortium 'ADHD en druk gedrag' werkten een groot aantal partijen samen aan onderzoek om de psychosociale zorg voor kinderen met ADHD en druk gedrag te verbeteren.
We vonden dat in Nederland veel behandelmethodes worden gebruikt die niet voldoende onderzocht zijn of die waarschijnlijk niet effectief zijn. Effectief bewezen methodes, waarvan trainingen voor ouders en leerkrachten de belangrijkste zijn, worden daarentegen juist weinig gebruikt.
We vonden ook dat voor kinderen met ernstige ADHD en met ernstig grensoverschrijdend gedrag snelle inzet van gedragsmatige behandeling belangrijk is, omdat anders verslechtering van hun situatie dreigt. Dat bleek ook het geval voor kinderen die in een één-oudergezin opgroeien.
Onze studies wezen verder uit dat individuele trainingsprogramma’s voor ouders of leerkrachten beter werken dan groepsprogramma’s. Programma’s die ouders of leerkrachten veel ‘stimuluscontroletechnieken’ (zoals duidelijke regels stellen of structuur bieden) of ‘contingentiemanagement-technieken’ (zoals prijzen of negeren) aanleren bleken effectiever dan programma’s die deze technieken minder bevatten. Ook lieten we met onze studies zien dat twee sessies ouder- of leerkrachttraining in één van beide typen technieken al leidden tot vermindering van probleemgedrag van kinderen. In oudertraining bleken stimuluscontroletechnieken iets sneller te werken dan contingentiemanagement-technieken.
Met de kennis over effectieve technieken ontwikkelden we een nieuwe korte training voor ouders en leerkrachten. In vervolgonderzoek zullen we de effectiviteit van deze training toetsen, zie hiervoor onze website www.paint-studies.nl.
Dit project is een vervolg op project 729300003.
Meer informatie
In dit interview vertelt de projectleider hoe er binnen het consortium op innovatieve wijze gewerkt is aan effectonderzoek op het betreffende thema en hoe dit bijdraagt aan een nog effectievere praktijk en betere hulp voor kinderen en gezinnen.
Producten
Auteur: Anouck Staff
Auteur: Staff, A. I., Oosterlaan, J., Van der Oord, S., Van den Hoofdakker, B. J., & Luman, M.
Auteur: R. Hornstra, A.I. Staff
Auteur: Lisa Wessels, Annabeth Groenman, Barbara van den Hoofdakker, Pieter Hoekstra
Link: https://www.jeugdinonderzoek.nl/ronde2
Auteur: Staff, A.I.
Auteur: Maaike Nauta, Barbara van den Hoofdakker en Saskia van der Oord
Auteur: Anouck Staff, Jaap Oosterlaan, Barbara van den Hoofdakker, Saskia van der Oord, Pieter Hoekstra, Marjolein Luman
Auteur: Rianne Hornstra, Guy Bosmans, Barbara van den Hoofdakker, Hasse De Meyer, Saskia van der Oord
Auteur: Hornstra, R.
Auteur: Annabeth P. Groenman, Saskia van der Oord, M. Luman, Barbara J. van den Hoofdakker
Auteur: Staff, A. I., & Luman, M.
Auteur: Lisa Wessels
Link: https://www.kenniscentrum-kjp.nl/congressen/van-wijk-tot-wetenschap-2017
Auteur: Rianne Hornstra, Anouck Staff
Auteur: Lisa M. Wessels, Annabeth P. Groenman, Reina J.A. de Kinderen, Hermien H. Dijk, Margaret Constanti, Pieter J. Hoekstra, Barbara J. van den Hoofdakker
Link: https://www.crd.york.ac.uk/prospero/display_record.php?RecordID=60074
Auteur: Rianne Hornstra, MSc. Annabeth P. Groenman, PhD. Saskia van der Oord, PhD. Marjolein Luman, PhD. Lianne van der Veen-Mulders, PhD. Pieter J. Hoekstra, MD PhD. Barbara J. van den Hoofdakker, PhD.
Auteur: A.Staff
Auteur: Lisa Wessels
Auteur: A.P. Groenman
Auteur: Rianne Hornstra, Annabeth P. Groenman, Pieter J. Hoekstra, Barbara J. van den Hoofdakker, Lianne van der Veen-Mulders, Saskia van der Oord, Marjolein Luman
Auteur: R. Hornstra
Auteur: Staff, A. I., Luman, M., Van der Oord, S., Hornstra, R., Van der Veen-Mulders, L., Van den Hoofdakker, B. J.
Auteur: Lisa Wessels
Auteur: R. Hornstra, University of Groningen, University Medical Center Groningen, Department of Child and Adolescent Psychiatry, Groningen, The Netherlands. Dr. Annabeth P. Groenman, University of Groningen, University Medical Center Groningen, Department of Child and Adolescent Psychiatry, Groningen, the Netherlands. Prof. dr. Pieter J. Hoekstra, University of Groningen, University Medical Center Groningen, Department of Child and Adolescent Psychiatry, Groningen, the Netherlands. Dr. Barbara J. v
Link: https://www.crd.york.ac.uk/PROSPERO/display_record.php?RecordID=96768
Auteur: Staff, A. I., Luman, M., Van der Oord, S., Hornstra, R., Van der Veen-Mulders, L., Van den Hoofdakker, B. J.
Auteur: Hornstra, R. van der Oord, S., Hoekstra, P. J., van den Hoofdakker, B. J.
Auteur: Hornstra, R. van der Oord, S., Hoekstra, P. J., van den Hoofdakker, B. J.
Auteur: Anouck Staff, Marjolein Luman, Barbara van den Hoofdakker, Saskia van der Oord, Jaap Oosterlaan, Pieter Hoekstra, Rianne Hornstra
Auteur: Annabeth Groenman, Pieter Hoekstra, Marjolein Luman, Saskia van der Oord, Jaap Oosterlaan, Pier Prins, Bianca Boyer, Maartje Raaijmakers, Menno Reijneveld, Jan Buitelaar, Barbara van den Hoofdakker
Link: https://www.crd.york.ac.uk/prospero/display_record.php?RecordID=69877
Auteur: Hornstra, R.
Auteur: Lisa Wessels
Auteur: Anouck Staff, Betty Veenman
Auteur: Lisa Wessels
Auteur: Hornstra, R.
Auteur: Hornstra, R; Van der Oord, S; Van den Hoofdakker, BJ
Auteur: Balans magazine
Magazine: Balans Magazine
Link: https://adhdendrukgedrag.nl/algemeen/adhd-dossier-in-balans-magazine/
Auteur: A.I. Staff, M. Luman
Magazine: Tijdschrift voor Remedial Teaching
Auteur: Hornstra, Rianne, Bosmans, Guy, van den Hoofdakker, Barbara J., De Meyer, Hasse, van der Oord, Saskia
Magazine: European Child and Adolescent Psychiatry
Link: https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00787-019-01288-7
Auteur: Wessels, L., Groenman, A., Serra, M., Van den Hoofdakker, B.J. en Hoekstra, P.J.
Magazine: Kind en Adolescent Praktijk
Auteur: A.I. Staff, J. Oosterlaan, B.J. van den Hoofdakker, S. van der Oord, P.J. Hoekstra, R. Hornstra, M. Luman
Link: http://www.paint-studies.nl/
Auteur: Annabeth Groenman, Barbara van den Hoofdakker, Saskia van den Oord, Marjolein Luman, Pieter Hoekstra, Anouck Staff, Rianne Hornstra, Lisa Wessels
Link: http://www.paint-studies.nl
Auteur: A.I. Staff, M. Luman
Auteur: Staff, A. I.
Verslagen
Eindverslag
Voor de behandeling van ADHD en druk gedrag bij kinderen is een scala aan psychosociale interventies beschikbaar in Nederland. Van veel van deze interventies is niet of onvoldoende bekend of ze werkzaam zijn. Van de interventies die wel effectief zijn gebleken is niet duidelijk voor welke kinderen ze wel of juist niet goed werkzaam zijn en welke onderdelen van de behandeling precies werken. Bovendien wordt er in de praktijk soms weinig gebruik gemaakt van effectieve interventies.
In het consortium ADHD en druk gedrag heeft een groot aantal Nederlandse praktijkinstellingen, onderzoeksinstellingen en kennisnetwerken samengewerkt om bovenstaande kennislacunes op te helderen, met als doel de zorg voor kinderen met ADHD en druk gedrag te verbeteren. Het onderzoek dat door het consortium werd en wordt gedaan draagt de naam PAINT- studies, waarbij PAINT staat voor Psychosociale ADHD INTerventies. De PAINT studies zijn onderverdeeld in vier verschillende deelprojecten: PAINT-CAU, PAINT-P, PAINT-T en PAINT-IPDMA.
In PAINT-CAU [care as usual] deden we onderzoek naar het gebruik van effectief bewezen psychosociale interventies voor kinderen met aandachtsproblemen en druk en/of impulsief gedrag, al dan niet met een diagnose ADHD. We brachten in kaart welke interventies er in het onderwijs gebruikt worden voor deze groep kinderen. Ook onderzochten we welke belemmerende en faciliterende factoren er bij ouders, leerkrachten, hulpverleners en beleidsmakers bestaan die het gebruik van effectieve interventies in de weg staan of juist bevorderen. Tot slot probeerden we meer inzicht te krijgen in de kosten en kosteneffectiviteit van psychosociale behandelingen voor kinderen met ADHD.
In PAINT-P [parent] en PAINT-T [teacher] onderzochten we de effectiviteit van veelgebruikte onderdelen van effectief bewezen trainingen voor ouders en leerkrachten. In de meeste ouder- en leerkrachttrainingen leren ouders en leerkrachten verschillende gedragstherapeutische technieken om gedrag van een kind te beïnvloeden. Dit kunnen technieken zijn waarmee ze situaties voor hun kind voorspelbaar kunnen maken, zoals het bieden van structuur en het geven van duidelijke instructies, ook wel ‘stimuluscontroletechnieken’. Ook kan het gaan om technieken waarmee ouders of leerkrachten kunnen reageren op gedrag, zoals het geven van complimenten en aandacht bij gewenst gedrag en het negeren van ongewenst gedrag, ook wel ‘contingentiemanagementtechnieken’.
In PAINT-P en PAINT-T zochten we uit of bepaalde technieken misschien effectiever zijn dan andere. Ook onderzochten we voor welke kinderen bepaalde technieken beter of juist minder goed werken dan voor andere kinderen. Tot slot spraken we in focusgroepen met leerkrachten en ouders om erachter te komen hoe het komt dat effectieve interventies voor kinderen met aandachtsproblemen en/of druk en impulsief gedrag in de klas zo weinig gebruikt worden. Met de kennis uit PAINT-CAU, PAINT-P en PAINT-T denken we uiteindelijk ouder- en leerkrachttrainingsprogramma’s beter toegankelijk te maken in Nederland, het gebruik van interventies waarvan we niet weten of ze werken terug te dringen en bestaande effectieve programma’s te verbeteren.
In PAINT-IPDMA [individual participant data meta-analysis] deden we onderzoek naar de effecten van gedragsmatige behandelingen voor kinderen met ADHD en keken we of we subgroepen van kinderen of gezinnen konden ontdekken die beter of juist minder goed op deze behandelingen reageren. We deden dit met een vrij nieuwe methode die nog niet eerder is gebruikt bij kinderen met ADHD, een zogenaamde ‘individuele participant data meta-analyse’, afgekort ‘IPDMA’. Een IPDMA houdt in dat er wereldwijd en systematisch databases van behandelstudies worden gezocht, opgevraagd en samengevoegd tot een grote database. Hiermee kunnen statistische analyses met grote groepen proefpersonen (in het geval van de PAINT-IPDMA meer dan 2000 kinderen) worden gedaan, waardoor we beter konden onderzoeken bij welke kinderen en
Voor de behandeling van ADHD en druk gedrag bij kinderen zijn verschillende psychosociale interventies beschikbaar. Van veel van deze interventies is nog onvoldoende bekend of ze werkzaam zijn. Van de interventies die wel effectief zijn gebleken is onbekend voor welke kinderen ze vooral of juist niet werkzaam zijn en welke onderdelen precies werken. Bovendien wordt er in de praktijk soms weinig gebruik gemaakt van effectieve interventies.
Doel en werkwijze
In het consortium 'ADHD en druk gedrag' werkt een groot aantal Nederlandse praktijkinstellingen, onderzoeksinstellingen en kennisnetwerken samen, met als doel de zorg voor kinderen met ADHD en druk gedrag te verbeteren. Binnen verschillende deelprojecten doet het consortium onderzoek naar onder meer de huidige praktijk van zorg en onderwijs, subgroepen van kinderen voor wie bepaalde interventies beter of minder goed werken en werkzame elementen van trainingen voor ouders en leerkrachten van kinderen met ADHD of druk gedrag.