Palliative care Alliance Sharing Educational tools for MEdical student COmpetenties development (PASEMECO)
Elke arts krijgt te maken met zorg voor patiënten die niet meer beter kunnen worden: palliatieve zorg. Het is daarom belangrijk dat aankomend artsen al in de basisopleiding Geneeskunde hierover leren. Dat gebeurt echter nog te weinig en te versnipperd.
Doel
Het doel van dit project is het verweven van palliatieve zorg als ‘normale’ medische zorg in de héle opleiding van artsen in Nederland. Uit onderzoek blijkt dat studenten palliatieve zorg belangrijk vinden, maar dat zij er niet genoeg over leren. Ook docenten willen het meer aandacht geven, maar hebben hulp nodig bij het zoeken naar geschikte materialen en onderwijsvormen, handleidingen, toetsen of beoordelingsformulieren.
Aanpak/werkwijze
Om ons doel te bereiken werkten we samen met stakeholders en collega’s van de betrokken medische faculteiten aan de ontwikkeling van een flexibel inzetbare toolbox met onderwijs over palliatieve zorg. We definieerden 4 fases voor de uitvoering. De 1e fase was een behoefteanalyse. Ook bouwden we een groot netwerk op. In de 2e fase ontwierpen en ontwikkelden we de toolbox. In de 3e fase implementeerden en evalueerden we de toolbox. In de laatste fase werd de toolbox voor het onderwijs beoordeeld op geschiktheid en bruikbaarheid. De feedback verwerkten we in de toolbox. In het onderzoek betrokken we docenten vanuit faculteiten en verschillende afdelingen, intermediaire gebruikers, studenten en patiënten via patiëntenvertegenwoordigers via een klankboordgroep.
Samenwerkingspartners
We werkten samen met Palliatieve Zorg Nederland (PZNL), Expertisecentra Palliatieve Zorg werkgroep Onderwijs (EPZ-werkgroep Onderwijs), Amsterdam UMC, het Leids UMC, UMC Utrecht, Radboudumc, het Erasmus Medisch Centrum, Maastricht UMC+ en UMC Groningen.
Resultaten
We ontwikkelden een lijst van Beroepstaken Palliatieve Zorg Basisarts, die aangeeft wat studenten moeten leren over palliatieve zorg in de basisopleiding. Deze lijst helpt opleiders te bepalen wat er al aan bod komt en wat nog mist. Ook maakten we, met onderwijs- en zorgprofessionals, een toolbox met onderwijsmaterialen: van patiëntverhalen en ‘virtual patients’ tot leertaken en volledige leerlijnen met student- en docenthandleidingen.
Verzamelde kennis over het inpassen van palliatieve zorg in het medisch onderwijs deelden we met opleiders. De toolbox is gratis beschikbaar. Hoe vaker studenten leren over palliatieve zorg – in verschillende jaren en onderdelen, als onderdeel van ‘gewone’ zorg -, des te beter zij als arts ál hun patiënten kunnen helpen, ook zij die niet (meer) kunnen genezen.
Vervolg
Het O2PZ-project ‘Onderwijs en Opleiden Palliatieve zorg (O²PZ)’ ging verder met het up-to-date houden en verder uitbreiden van de inhoud van de toolbox. Inmiddels is de toolbox samengevoegd met een soortgelijke toolbox van het EDUPAL-project ‘De ontwikkeling, evaluatie en implementatie van onderwijs palliatieve zorg in de basiscurricula bachelor en mbo-verpleegkunde en verzorging in Limburg en Zuid oost Brabant’.

Projectleider Daniëlle Verstegen en betrokkene en internist Marieke van den Brand vertellen in dit interview meer over de ontwikkelde toolbox aan onderwijsmaterialen. En hoe ze zorgden voor een stevige plek van palliatieve zorg in het officiële raamplan voor alle geneeskundeopleidingen.
ZonMw en onderwijs
Voor een goede kwaliteit van leven in de laatste levensfase is het belangrijk dat alle zorgverleners om een patiënt heen goede palliatieve zorg kunnen verlenen. Dat kan door palliatieve zorg een vast onderdeel te maken van het onderwijsaanbod op de zorgopleidingen. Daarom financieren wij vanuit het programma Palliantie projecten gericht op het verbeteren van het onderwijs in palliatieve zorg. Dit project is daar 1 van.
Producten
Auteur: Alexander de Graeff en het Pasemeco-team
Link: https://youtu.be/a1ndYlynjNY
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://www.youtube.com/channel/UCOpLHGjxh6_H4Ek40-8gC-Q/videos
Auteur: Lia van Zuylen en het Pasemeco team
Link: https://youtu.be/590g8941KDs
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://youtu.be/wmaBaUj5vlQ
Auteur: Warmenhoven, F., Westen, J.H., van den Beuken-van Everdingen, M.H.J., Verstegen, D.M.L.
Auteur: Van de Plas, A. Pasman, R., Westen, J.
Auteur: Westen, J.H., Warmenhoven, F.C., Pieters, J.(2017)
Auteur: Warmenhoven, F., Courtens, A., Yaldiz, H. (2018),
Auteur: Van den Brand, M., Warmenhoven. F, Frèrejean, J., Westen, J.
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Dolmans, D, Geelen, E., Houtepen, R., van den Beuken-Everdingen, M., Verstegen, D.
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Verstegen, D., van den Beuken-Everdingen, M.H.J., Courtens, A., & Dolmans, D.
Auteur: Pieters, J., Verstegen, D., Warmenhoven, F., Westen, J., Frèrejean, J. & Dolmans,D.,
Auteur: Pieters, J. , Dolmans, D., Verstegen, D., Warmenhoven, F., Courtens, A., Van den Beuken-Van Everdingen, M.H.J.
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Verstegen, D., Beuken-van Everdingen, M.H.J., van den, Courtens, A., & Dolmans, D.H.J.M.
Auteur: Westen, J.H., Jaarsma, A.D.C., Pols, J., Warmenhoven, F., & Van Dijken, P.
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Verstegen, D., Beuken-van Everdingen, M.H.J., van den, Courtens, A., Dolmans, D.H.J.M. & Westen, J.H.
Auteur: Westen, J.H., Warmenhoven, F.C., & Pieters, J.(2017)
Auteur: Boland, G., van den Brand, M., Warmenhoven,F., Frerejean, J., Westen, J.
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Westen, J., Verstegen, D., van den Beuken-van Everdingen, M.H.J., Courtens, A. & Dolmans,D.H.J.M.,
Auteur: J. Pieters, F. Warmenhoven, D. Verstegen, M.H.J. van den Beuken-van Everdingen, A. Courtens & D. Dolmans
Auteur: Pieters, J., Verstegen, D.M.L., Dolmans, D.H.J.M., Warmenhoven, F.C., & van den Beuken-van Everdingen, M.H.J.
Magazine: BMC Medical Education
Link: https://bmcmededuc.biomedcentral.com/track/pdf/10.1186/s12909-021-02681-0.pdf
Auteur: Pieters, J.; Dolmans, D.H.; van den Beuken-van Everdingen, M.H.; Warmenhoven, F.C.; Westen, J.H.; Verstegen, D.M.
Magazine: International Journal of Environmental Research and Public Health
Link: https://www.mdpi.com/1660-4601/17/7/2396
Auteur: Van Wijck, F.
Magazine: Oncologie Up-to-date
Link: https://www.oncologie.nu/
Auteur: Verstegen, D., Warmenhoven, F., van Mook, W., van den Beuken-van Everdingen, M. (August 8 2019).
Magazine: Medisch Contact
Link: https://www.medischcontact.nl
Auteur: Pieters, J., Verstegen, D., Dolmans, D., Neis, E., Warmenhoven, F., & van den Beuken-van Everdingen, M.
Magazine: BMJ Supportive & Palliative Care
Link: https://doi.org/10.1136/bmjspcare-2021-003026
Auteur: Pieters, J., Dolmans, D.H.J.M., Verstegen, D.M.L., Warmenhoven, F.C., Courtens, A.M., & Van den Beuken-van Everdingen, M.H.J.
Magazine: BMC palliative care
Link: https://doi.org/10.1186/s12904-019-0458-x10.1186/s12904-019-0458-x
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen/leerlijn-communicatie-en-zingeving
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen/leerlijn-stervensfase
Auteur: Het Pasemeco-team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen
Auteur: Westen, J.H., Pieters, J. , Dolmans, D., Verstegen, D., Warmenhoven, F., Courtens, A., Van den Beuken-Van Everdingen, M.H.J
Link: http://pasemeco.nl/over/nieuws
Auteur: Het Pasemeco-team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen/leerlijn-communicatie-en-zingeving
Auteur: Het Pasemeco-team
Link: https://toolbox.pasemeco.nl
Auteur: Pasemeco en PZNL
Link: https://www.youtube.com/watch?v=FYu9iz_dCeY
Auteur: PZNL en Pasemeco
Link: https://www.youtube.com/watch?v=mGWe1wZP7Ws
Auteur: Het Pasemeco-team
Link: https://youtu.be/9lrFPnmMDwY
Auteur: Frerejean, J.,Westen, J.,Pieters, J., Warmenhoven, F., Verstegen, D., van den Beuken-Everdingen, M.H.J., Courtens, A., & Dolmans, D
Link: http://pasemeco.nl/
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen
Auteur: Het Pasemeco team
Link: http://www.pasemeco.nl
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Westen, J., Verstegen, D., van den Beuken-van Everdingen, M.H.J., Courtens, A. & Dolmans, D.H.J.M
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://www.pasemeco.nl
Auteur: Jolien Pieters