Ondersteuning van naasten van patiënten in de palliatief terminale fase door de wijkverpleegkundige.
Veel patiënten worden in de laatste levensfase thuis verzorgd, waarbij vaak een grote rol is weggelegd voor de naasten van de patiënt. Dit is een zware verantwoordelijkheid en veel naasten voelen zich niet voldoende toegerust om de situatie goed op te vangen. Hierdoor lopen zij het risico om overbelast te raken.
Doel
We willen onderzoeken hoe wijkverpleegkundigen naasten ondersteunen bij zorg voor de patiënt in de laatste levensfase thuis en een nieuwe methode hiervoor in Nederland introduceren.
Aanpak/werkwijze
Door literatuuronderzoek, interviews en dossieronderzoek brachten we de huidige situatie in kaart. We vonden in de literatuur een methode die naasten en wijkverpleegkundigen kan helpen: de COM (Communicatie over Ondersteuningsbehoeften van Mantelzorgers). We ontwikkelden en evalueerden een training om verpleegkundigen te leren werken met deze benadering. Ook startten we met een grootschalig onderzoek naar de effecten van het gebruik van de COM, maar dat moesten we vroegtijdig afbreken. Door de coronapandemie konden we geen deelnemers meer werven voor dit onderzoek.
Samenwerkingspartners
We werkten samen met Mezzo, Erasmus MC, Hogeschool Rotterdam en Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland.
Resultaten
Wijkverpleegkundigen hebben zeker aandacht voor naasten, maar deze aandacht en steun is niet systematisch en gebeurt vooral vanuit hun eigen intuïtie. Bovendien is hun ondersteuning niet concreet, wordt het nauwelijks gerapporteerd en niet geëvalueerd. Wijkverpleegkundigen gaven ook aan ondersteuning van naasten soms best moeilijk te vinden. Uit internationaal onderzoek blijkt dat de COM hierbij kan helpen. De COM is gebaseerd op een Britse methode: de Carer Support Needs Assessment Tool (CSNAT). Wijkverpleegkundigen kunnen daarmee in een vroeg stadium inventariseren welke ondersteuningsbehoeften naasten hebben. Met de COM kunnen ze overbelasting vóór zijn.
Het bestaat uit een lijstje van 15 items en naasten vullen die zelf in. De items gaan over de vraag of de naaste behoefte heeft aan (meer) ondersteuning, bijvoorbeeld praktische hulp of steun bij het combineren van zorg met werk of bij het omgaan met de eigen gevoelens. Aan de hand van het ingevulde lijstje gaan verpleegkundigen met naasten in gesprek. De ontwikkelde groepstraining is omgezet in een e-learning voor zorgprofessionals. Omdat de COM een interventie is (dus meer dan een afvinklijstje), is het noodzakelijk de korte online training te volgen voordat verpleegkundigen de COM kunnen gebruiken.
Ondanks dat we ons effectenonderzoek niet konden afronden, kregen we positieve reacties van een aantal zorgprofessionals die met de COM werkten. Zij vonden de methode behulpzaam bij het ophalen van behoeftes van naasten. Ook merkten zij dat naasten het prettig vonden dat zij volledig de aandacht kregen bij het gesprek over een ingevulde vragenlijst. De online training is individueel of in teamverband te volgen via de MantelzorgNL Academie. Organisaties kunnen een licentie voor gebruik krijgen.
Meer informatie
Projectleider Erica Witkamp legt in dit interview meer uit over de de module Communicatie over Behoeften van Mantelzorgers (COM) die in dit project werd getest. Daarmee kunnen zorgprofessionals het gesprek aangaan met mantelzorgers en hun behoeften aan ondersteuning onderzoeken.
Andere projecten over mantelzorg in de palliatieve fase
ZonMw en mantelzorg
Met ons programma Palliantie zetten we ons in voor een goede kwaliteit van leven voor mensen die ongeneeslijk ziek zijn. Naast aandacht voor het ondersteunen van de patiënt, hebben we oog voor de positie van de mantelzorger en naaste. Wij zetten in op samenwerking tussen mantelzorger en zorgverlener bij de zorg voor een patiënt. En op onderzoek naar ondersteuning van overbelasting, morele dilemma’s en rouw. Lees meer op ons thema mantelzorgondersteuning in de palliatieve fase.
Producten
Auteur: Y.N.Becqué, J. Rietjens, A.van der Heide, F.E.Witkamp
Auteur: Y.N.Bequé, J.Rietjens, A. van der Heide, F.E. Witkamp
Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31132687/
Auteur: Y.N. Becqué, J.A.C. Rietjens, A. van der Heide, F.E. Witkamp
Magazine: Journal of Advanced Nursing
Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32048316/
Auteur: Pasman, R., Francke, A., Kruijswijk, W., & Witkamp, E. (2020)
Magazine: Pallium
Link: https://postprint.nivel.nl/PPpp7426.pdf
Auteur: Becqué, Y.N., Rietjens, J.A., van der Heide, A., Witkamp, E.
Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34657623/
Auteur: Anne Geert van Driel, Yvonne Becqué, Judith AC Rietjens, Agnes van der Heide , Frederika E Witkamp.
Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33947507/
Auteur: Copyright © 2009 University of Cambridge (Centre for Family Research)/The University of Manchester (School of Nursing, Midwifery and Social Work). All rights reserved. Gail Ewing (Cambridge) and Gunn Grande (Manchester) have asserted their moral right to be identified as authors of the CSNAT. http://csnat.org Deze officiële Nederlandse vertaling is gemaakt door het Expertisecentrum Palliatieve Zorg VUmc (EPZ). Item 15 is in 2021 toegevoegd maar nog niet gevalideerd
Auteur: trainers van MantelzorgNL (voorheen MEZZO) en St. Verpleegkundige Diagnostiek Interventies en Resultaten (St. VDIR)
Auteur: MantelzorgNL
Link: https://www.mantelzorg.nl/pro/academie/e-learning-werken-met-de-com-licentie-training/