Psychosociale behoeften, intimiteit en seksualiteit in de laatste levensfase: Implementatie van een gecombineerde gespreksinterventie door verpleegkundigen bij mensen met ongeneeslijke kanker

Patiënten met ongeneeslijke kanker ervaren vaak veranderingen in psychosociale behoeften, zoals veranderingen in sociale relaties, financiën of werk. Daar kunnen ook veranderingen in intimiteit en seksualiteit onder vallen. Verpleegkundigen zijn geschikte professionals om gesprekken te voeren over psychosociale behoeften. In ziekenhuizen en thuiszorg blijken deze gesprekken echter lang niet altijd gevoerd te worden. Niet bespreken kan bij deze patiënten leiden tot onzekerheid, angst, stress, en verergering van het probleem. 

Doel 

Met het project wilden we bereiken dat verpleegkundigen in ziekenhuis en thuiszorg structureel gesprekken voeren met patiënten met ongeneeslijke kanker over psychosociale behoeften, inclusief eventuele vragen over veranderingen in intimiteit en seksualiteit. Daarnaast wilden we bereiken dat de kennis en vaardigheden van verpleegkundigen in het voeren van dergelijke gesprekken toeneemt. De gesprekken moeten leiden tot betere zorg en betere kwaliteit van leven voor patiënten en hun partners. 

Aanpak/werkwijze 

In het project werkten we samen met een panel dat bestond uit patiënten, verpleegkundigen en artsen uit verschillende ziekenhuizen en een thuiszorgorganisatie. Met dit panel zochten we uit welke knelpunten worden ervaren en wat ervoor nodig is om te zorgen dat gesprekken over psychosociale behoeften, inclusief veranderingen in intimiteit en seksualiteit, wel gevoerd worden. Hieruit bleek dat onder andere een training wenselijk was. In afstemming met het panel ontwikkelden we een trainingsprogramma dat geschikt was voor verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, artsen en andere zorgprofessionals. We interviewden patiënten en verpleegkundigen en gaven vragenlijsten aan verpleegkundigen om na te gaan of de gesprekken waren verbeterd. 

Samenwerkingspartners 

Vanaf de start van het project werkten we met verpleegkundigen, artsen, patiënten, trainers, coördinatoren van netwerken palliatieve zorg, en onderzoekers. In totaal namen 34 personen deel aan het panel. Deze personen kwamen 2 keer per jaar samen om ervaringen uit te wisselen over knelpunten en verbeteringen in de gesprekken. Het panel adviseerde daarnaast over manieren om gesprekken te verbeteren en beoordeelde de materialen kritisch. We ontwikkelden hierdoor een praktisch trainingsprogramma dat geschikt is voor verpleegkundigen en andere zorgprofessionals. De bijeenkomsten werden leerzaam gevonden en maakten de deelnemers bewust van knelpunten en mogelijke oplossingen. 

Resultaten 

Ons project leidde tot bewustwording bij verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten over het belang van het voeren van gesprekken over psychosociale behoeften, inclusief veranderingen in intimiteit en seksualiteit. Na het trainingsprogramma voelden verpleegkundigen zich beter in staat om deze gesprekken te voeren met patiënten met ongeneeslijke kanker. Wel zeiden verpleegkundigen dat ze nog drempels ervaren om te praten over intimiteit en seksualiteit met patiënten met een andere culturele achtergrond of met oudere patiënten met ongeneeslijke kanker. Patiënten vertelden dat ze merkten dat er tijd werd genomen voor een gesprek en dat ze ruimte kregen om vragen te stellen. 

De trainingsmaterialen zijn vrij toegankelijk via Palliaweb. De materialen kunnen worden gebruikt voor klinische lessen op afdelingen, of in onderwijs, om aandacht te blijven houden voor het voeren van gesprekken.

Deelnemende netwerken

• Netwerk Palliatieve Zorg Rotterdam en omstreken
• Netwerk Palliatieve Zorg Amsterdam en Diemen
• Netwerk Palliatieve Zorg Amstelland en Meerlanden
• Netwerk Palliatieve Zorg Noord-Kennemerland
• Netwerk Palliatieve Zorg Midden- en Zuid-Kennemerland
• Netwerk Palliatieve Zorg Zuid-Gelderland
• Netwerk Palliatieve Zorg Salland

Vervolg 

Vervolgonderzoek is wenselijk bij patiënten met andere gevorderde ziekten of een andere achtergrond.

Producten

We ontwikkelden de volgende producten:

• Trainingsprogramma en -materialen: zowel de trainershandleiding als online materialen staan op Palliaweb.
• Nieuwsbrieven inclusief een eindverslag voor deelnemers aan het co-creatie panel.
• Wetenschappelijke artikelen: een overzichtsstudie naar het gebruik van gesprekshulpmiddelen om veranderingen in intimiteit en seksualiteit te bespreken bij patiënten met kanker.